≡

2095

11 oktober 2025

Erin Maglaque 'Thishereness' in: London Review of Books, Vol. 47 No. 18, 9 October 2025, online

The speech with which Pico planned to open his performance in Rome is popularly known as the Oration on the Dignity of Man. The text, with its emphasis on human freedom and the intrinsic value of the individual, has been taught to generations of students as the canonical expression of the Italian Renaissance; it was 'one of the noblest legacies of that cultural epoch', according to the 19th-century historian Jacob Burckhardt, who did much to give the book its status. And yet Pico's writings, as Brian Copenhaver has persuasively shown, are in essence medieval.

Dit artikel deed me terug denken aan een collega met wie ik jarenlang een kamer deelde. Aanvankelijk was dat heel gezellig, we deelden hobby's. Hij verzamelde gepassioneerd boeken en was een lezer, daarnaast luisterde hij ook graag naar klassieke muziek. Hij was veel ouder dan ik en had al vele leeskilometers meer gemaakt. Mede door hem kwam ik in aanraking met auteurs waar ik nog niet zoveel aandacht aan had besteed, zoals bijvoorbeeld Michel de Montaigne.

Maar onze enthousiaste gesprekken werden in de loop der tijd steeds vaker discussies en die discussies werden steeds moeizamer en pijnlijker. Zeker op het gebied van klassieke muziek. Waar ik ook enthousiast over was, hij wist altijd een dirigent of pianist te noemen die natuurlijk beter waren (of het beter zouden doen) en stond niet open voor alternatieven en de gedachte dat het ene het andere niet uitsloot. Waar ik eeuwig zoekend was, mat hij zich een air aan dat hij het allemaal al gevonden had. Waar ik twijfelde wist hij alles zeker. Dat ik muziekwetenschappen had gestudeerd en het soms toch echt beter wist, daar had hij geen boodschap aan.

Dezelfde stugheid had hij ook op het gebied van literatuur en filosofie. Plato was zijn grote held, sowieso waren de Griekse denkers superieur. Alle filosofie na Plato was slechts een voetnoot bij Plato, dus waarom het daar nog over hebben? Natuurlijk had hij toch wel helden die leefden na Plato, zoals dus Michel de Montaigne, maar Pico della Mirandola was ook een naam die vaak voorbij kwam. Wat betreft literatuur kon natuurlijk niets tippen aan Marcel Proust.

Met Marcel Proust kwam een aspect voorbij dat een steeds grotere rol ging spelen in onze discussies. Mijn collega was homoseksueel en dat was Marcel Proust ook en op een dag kwam het hoge woord er uit: hij vond dat alle kunstenaars en denkers van betekenis in de geschiedenis homoseksueel waren geweest. Deden de Grieken al niet gewoon over de liefde tussen mannen en jongens? Montaigne was zo'n gevoelige man, betreurde hij niet de dood van zijn jong gestorven vriend Étienne de la Boétie? Die moest wel homo zijn. Nietzsche was nooit getrouwd geweest, dus die was vast ook homo. Als kunstenaars en denkers wel getrouwd waren geweest, dan waren ze vaak ongelukkig getrouwd, dus moesten ze ook wel homo zijn. Aanvankelijk dacht ik nog dat hij me voor de gek hield, maar al gauw bleek dat het hem bittere ernst was. Ik begreep dat mijn collega de filosofie-, literatuur- en kunstgeschiedenis in zijn hoofd had herschreven naar zijn eigen seksuele geaardheid.

En Pico della Mirandola? Wel, dat moest een hele mooie man geweest zijn die door zijn ketterse ideeën jong gestorven was, die moest wel een homo geweest zijn. Ik begreep dit verband niet en kreeg als antwoord dat hij wel erg bevriend was geweest met een andere man, Marsilio Ficino (een naam die ik uit de geschiedenis van de muziektheorie kende), dus, en dat hij vast niet om zijn ideeën alleen vermoord was. Dus. Ik zie het glimlachje van mijn collega nog steeds. Daarbij, was Pico niet degene die de Renaissance had uitgevonden? Was hij het niet die de mensheid uit de donkere Middeleeuwen had geleid? Kortom, het was een homoseksuele denker en schrijver die de mensheid had bevrijd uit de duisternis.

Ik verbaasde me niet alleen over zijn theorie, maar vooral over de onwrikbare overtuiging dat er mee gepaard ging. Toen ik een keer geïrriteerd opmerkte dat wij heteroseksuelen dus helemaal niets voorstelden, kreeg ik te horen dat wij heteroseksuele mannen alleen maar oorlog voerden om de gunst van de vrouwen. De homoseksuele man was veel gevoeliger, dus een betere kunstenaar en denker.

Het was me ondertussen duidelijk geworden dat mensen die lezen en boeken verzamelen en daarbij ook nog graag naar klassieke muziek luisteren, hobby's die ik ook heb, niet als vanzelfsprekend aangename gespreksgenoten zijn en dat veel lezen niet noodzakelijkerwijs leidt tot een genuanceerde kijk op de geschiedenis.

Graag had ik deze oud-collega dit artikel onder zijn neus gewreven, want hierin wordt niet alleen in een bespreking van een boek over Pico della Mirandola aangegeven dat zijn teksten nog zeer geworteld waren in de scholastiek van de Middeleeuwen en dat deze homo universalis allerminst de man was die de Renaissance tot leven bracht. Weliswaar zal Pico della Mirandola de paradigmawisseling die gaande was - van de dominante opwaartse blik naar God en het hiernamaals, naar de blik naar de mens zelf in de wereld, mede door de herontdekking van de Griekse en de Romeinse filosofie die al in de Middeleeuwen begonnen was, met dank aan de toenmalige Arabische wereld - een handje geholpen hebben. Daarbij waren de Middeleeuwen veel minder duister dan men lang gedacht heeft, een gedachte die wellicht ook voortkomt uit het feit dat in de Middeleeuwen geen boekdrukkunst bestond en de teksten zeldzamer en eenzijdiger waren.

Natuurlijk, omdat tegenwoordig diversiteit meer geaccepteerd wordt, is het ook goed om diversiteit in de geschiedenis zichtbaar te maken, onder het duister van de christelijke moraal vandaan. Niet in de laatste plaats omdat de christelijke moraal in sommige landen haar schaduw weer vooruit werpt. Maar laten we niet vooroordelen vervangen door vooroordelen.

2094

10 oktober 2025

draag dit gedicht
naast het tuinhuisje
met een moestuintje
vol corona getestikelde
zonnebloemen en pittige
noten balkende ezelinnen
voor

2093

7 oktober 2025

Do you want to improve the world?
I don't think it can be done.
Stephen Mitchell tao te ching §29

Iemand vroeg me in de zomer van 1986 hoe ik in het leven sta. Ik weet niet meer wat ik toen geantwoord heb, maar ik herinner me wel dat ik beloofde daar ooit eens over te schrijven. De belofte is me altijd bijgebleven en ik heb veel pogingen ondernomen om mijn visie op het leven op te schrijven. Ik besefte dat het altijd een momentopname zou zijn, een stand van zaken en in de zoektocht naar het in woorden vertalen van mijn visie bleef er altijd iets dat ik niet kon beschrijven en daarom stelde ik het inlossen van mijn belofte uit. Ondertussen besef ik dat het ook niet mogelijk is, omdat er altijd iets is dat niet uitgesproken kan worden, iets dat zich niet in woorden laat vangen, iets dat niet benoemd kan worden en derhalve altijd afwezig zal zijn en juist daardoor op de achtergrond wel degelijk aanwezig is als het stille geluid van stromend water. Ik besloot enige tijd geleden de belofte in te lossen, maar wel met dit voorbehoud: het is wederom een momentopname en er is iets dat zich in het wit ophoudt, zich schuil houdt achter de woorden en dat niet geschreven kan worden. Hopelijk hoort de lezer het ruisen van de rivier.

* * *

Ik ben een ongelovige. Dat wil zeggen: ik ben niet verbonden aan een religieus instituut. Ik ben gedoopt, ingeschreven geweest bij een christelijk kerkgenootschap, ik heb in mijn tienerjaren het christelijke geloof relatief intens beleefd, maar door mijn bezoeken aan Taizé kwam ik erachter dat het vooral een toneelstukje is. Geloven is ook een basale behoefte om ergens bij te horen, onderdeel uit te maken van een gemeenschap. Misschien wilde ik met mijn intense religieuze beleving eenvoudigweg indruk maken op anderen, status vergaren.

Ondertussen was ik eveneens in de ban geraakt van de New Age beweging en las ik boeken over astrologie, numerologie, boeddhisme, taoïsme, mediums, theosofie, antroposofie (enz.), brandde wierookstokjes, hing vage posters aan de muur en bestelde cassettebandjes met zogenaamde rustgevende, meditatieve muziek.

Het geloof en New Age kon ik niet verenigen met mijn studie, een studie die een wetenschappelijke houding verlangt. Evenmin met het filosoferen van Nietzsche, een filosoof die me steeds meer begon te intrigeren en wiens werk ik steeds meer las in mijn adolescente jaren. Daarnaast was ik onder de indruk van de eenvoud van de Tao van Poeh. Nietzsche en het taoïsme werden langzaam maar zeker twee ijkpunten, alhoewel ik weinig begreep van de werken van Nietzsche en mijn taoïsme zich aanvankelijk beperkte tot dat ene boek.

Ik nam afscheid van het christelijke geloof en New Age. Ik weet nog precies wanneer dat was, de dag na mijn verhuizing van Bosch en Duin naar Zeist, ik had mijn boeken in de boekenkasten gezet en ik was helemaal klaar met mijn puberale vlucht in alternatieve werkelijkheden. Toegegeven, ik had nog lang last van ontwenningsverschijnselen, die alternatieve werkelijkheden gaven toch een prettig gevoel waarheden ontdekt te hebben, een gevoel waarvan je niet graag afscheid neemt. Daarvoor in de plaats kwam een dubbelzinnige ruimte, een leegte en een opluchting die tegelijkertijd deprimerend was. Ik moest weer helemaal opnieuw beginnen.

Ik liet al die spirituele handel achter me, want dat is New Age en oosterse spiritualiteit ook geworden: een vorm van westers consumentisme. Toch bleef ik geïnteresseerd in religie, niet in de laatste plaats, omdat het een onderdeel is van de menselijke cultuur waarin ik me beweeg. Wie graag naar historische muziek luistert wordt natuurlijk voortdurend geconfronteerd met christelijke teksten. Bovendien, men kan een religie achter zich laten, maar de moraal van die religie raakt men niet zo snel kwijt. Daarnaast vermoed ik dat geloven een basale behoefte is van mensen, al was het maar dat je gelooft (erop vertrouwt) dat de zon elke dag weer boven de horizon verschijnt. Men kan afstand nemen van een instituut, een bepaald boek niet meer als heilig beschouwen, de leefregels niet meer als absoluut accepteren, maar afstand nemen van religieuze gevoelens (en dat bedoel ik heel breed) is een ander verhaal.

Aanvankelijk bleef ik belangstelling houden voor het boeddhisme en dan met name het zenboeddhisme, maar ook daar kreeg ik het gevoel naar een toneelstukje te kijken. Veel westerlingen die zenboeddhisme beoefenen maken er een intellectueel spelletje en een oosters calvinisme van. Zoals yoga ook een vorm van lichamelijke gymnastiek geworden is, zo lijkt zenboeddhisme een mentale gymnastiek geworden.

Er is een kant aan het boeddhisme dat me teveel aan het christelijke geloof doet denken. Waar christenen deze wereld als imperfect beschouwen en de perfecte wereld (hemel) moeten verdienen door christelijk te leven, daar zien boeddhisten het leven als lijden en moeten we daaraan ontsnappen door niet te verlangen, het ego uit te schakelen met het uiteindelijk doel op te gaan in het nirwana.

Natuurlijk, het boeddhisme is complexer dan dat, maar waar het mij om gaat is dat menig religie het leven en de wereld waarin we leven als imperfect beleven en een alternatief projecteren dat we op één of andere wijze moeten verdienen door er een bepaalde levenswijze met regels, rituelen en geboden op na te houden. Waarbij maar al te vaak een religieuze elite de regels, rituelen en geboden bepaalt en daarmee de gelovigen beoordeelt. Soms is het niet eens een religeuze elite, maar een gemeenschap waar men deel van uit maakt en dat kan ook de familie of alleen het gezin zijn waarin men opgroeit.

Het taoïsme lijkt echter de wereld waarin we leven te omarmen (en hier schuurt het Nietzscheaanse amor fati tegen het taoïsme aan) en het is mede daarom dat ik deze religie zo sympathiek vind. Als er al een hemel is, of misschien: een betere wereld, dan kan deze in potentie overal zijn. Of in ieder geval de mogelijkheid daartoe. Die 'hemel' zullen we niet elders of na de dood aantreffen, maar eenvoudigweg hier, voor onze neus. Of juist niet, want zoals ik het taoïsme begrijp, gaat het niet om een hemel of een betere wereld, maar om een wereld dat meer in balans is, meer haar natuurlijke weg kan gaan. Dit wordt niet bereikt door allerlei regels, rituelen en geboden (al functioneert het taoïsme in China en Taiwan wel degelijk als een religie met eindeloos veel rituelen en goden), maar juist door te leven zonder intenties en ook zonder intenties om de wereld beter te maken, want door zonder intenties te leven om de wereld te verbeteren, zou de wereld er wel eens aangenamer op kunnen worden.

Zo vind je iets waarnaar je niet zocht, maar bij nader inzien toch wilde vinden.

* * *

Soms stel ik me een wereld zonder mensen voor waarin de natuur haar eigen weg gaat. De flora en fauna zal hun natuurlijke weg gaan, er zal niet altijd evenwicht zijn, maar het evenwicht is nooit ver weg. Het leven leeft eenvoudigweg en al is de natuur in de ogen van mensen vaak wreed en zal menig leven gericht zijn op overleving, toch denk ik dat een wereld zonder mensen iets bevat wat we nu missen: dat alles mag zijn naar zijn aard, zonder oordeel, zonder goed of fout, zonder mooi of lelijk, zonder de belofte van een hemel of de dreiging van een hel. Een cyclische wereld dat weliswaar voortdurend transformeert, maar niet gericht is op een lineaire ontwikkeling van beter, mooier, rijker en een (metafysische) belofte achter de horizon. Mensen lijken iets kwijtgeraakt te zijn, zeker sinds het aantal mensen zo gegroeid is vanaf het einde van de achttiende eeuw. Mensen leven niet meer met de natuur, maar naast de natuur.

We willen het licht, maar niet het duister. We willen het mooie, maar niet het lelijke. We willen zuiverheid, maar niet het imperfecte. We zijn radicaal in tegenstellingen gaan denken waarbij we de ene kant als nastrevenswaardig positief en de andere kant als te vermijden negatief zien.

Het taoïsme lijkt de tegenstellingen niet te ontkennen, maar verabsoluteert ze evenmin. Taoïsten zullen niet snel spreken van het Kwaad of het Goede als absolute tegenstellingen, maar er eerder op wijzen dat in het goede in de kern het kwade aanwezig is en vice versa. Er is voortdurend beweging en verandering rond een evenwicht en dat evenwicht is niet statisch, maar transformeert voortdurend, omdat de tegenstellingen met elkaar verweven zijn. Zoals ik het begrijp is het omarmen van deze transformatie tussen tegenstellingen – yin en yang – het omarmen van het leven. Soms zit het tegen, soms zit het mee. Het is juist de menselijke verabsolutering en het tegenover elkaar plaatsen, het forceren van verandering, dat ons verder van het evenwicht afbrengt en de natuurlijke gang verstoort en uit het lood slaat.

Wie vanuit het Goede het Kwade bestrijdt doet dat vaak met kwade middelen.

Wie de wereld wil verbeteren vanuit een verabsoluteerd standpunt verstoort de natuurlijk gang, zeker als het verbeteren gepaard wordt aan een hang naar zuiverheid. Als de natuurlijke weg haar gang gaat, zal het negatieve niet verdwijnen, maar zal de transformatie tussen tegenstellingen rustiger, evenwichtiger en aangenamer verlopen. Zoals de seizoenen elk jaar als vanzelfsprekend in elkaar overlopen.

* * *

Ik weet en besef het, ik schrijf vanuit een luxe positie. Ik leef in een relatief vrij land, er is geen oorlog, er is geen hongersnood, de leefregels van een politieke overtuiging worden mij niet opgedrongen (al gebeurt dat op hele subtiele wijze eigenlijk wel, uiteindelijk zijn we hier allemaal tot consument gemaakten die vooral hard moeten werken, centjes moeten verdienen en uitgeven zodat de liberale elite daar rijker van wordt) en al is de samenleving waarin ik me beweeg bepaald niet perfect, vergeleken met veel andere landen mag ik – zoals mijn moeder altijd zei – God op mijn knietjes danken dat ik in dit land geboren ben.

Uiteindelijk gaat het mij er niet om welke geloofsovertuiging, politieke voorkeur, levensbeschouwing of filosofische gedachtegoed iemand heeft, maar wel om welke consequenties iemand daaruit trekt. Als de overtuiging als Enige Juiste Waarheid wordt beleefd met een flinke dosis bekeringsdrang, dan zal ik daar moeite mee hebben. Als iemand leeft met de overtuiging dat zijn visie het kwaad moet bestrijden, dan maak ik me zorgen, want dan zou er sprake kunnen zijn van radicalisering en wordt de grens naar het gebruik van geweld (fysiek en psychologisch) wel heel dun. Er is weinig gevaarlijker dan een hang naar zuiverheid.

Mijn idealisme is een anti-idealisme. Ik geloof niet in het paradijs achter de horizon dat bereikt zou kunnen worden door de Juiste Weg te bewandelen. Er zal altijd een nieuwe horizon verschijnen en het verlangde paradijs zal altijd achter de horizon blijven. Ik geloof niet in alternatieve werkelijkheden, ik geloof in die ene werkelijkheid in tijd en ruimte, het eeuwig vloeibare nu en dat we het daarmee zullen moeten doen. Er is geen weg, de weg ontstaat door te wandelen, door eenvoudigweg te leven. Probeer niet te forceren, als je op een belemmering stuit, loop er dan gewoon omheen, zoals water om een rots. Probeer niet intentioneel de wereld te verbeteren, want wie overdreven het goede nastreeft, maakt het kwade steeds groter. Als je dan zonodig verschil wilt maken toon het dan in je eigen handelen, maar laat een ander zijn eigen weg creëren, spontaan, zonder oordeel, met vertrouwen.

* * *

Mijn visie op het leven is, dat het leven geen visie nodig heeft om geleefd te worden. Handel niet omdat het vanuit een bepaalde overtuiging of opvatting zou moeten, maar vanuit een intrinsieke waarde van de handeling die spontaan is. Geen idee wat ik daarmee precies bedoel, maar taoïsten hebben het over handelen zonder te doen. Geen toneelstukjes dus. Misschien ben ik toch een gelovige. Of een illusionist?

2092

4 oktober 2025

Charlie Tyson 'The Last Reader: A Fantasia for Cynthia Ozick' in: Liberties, september 2025, online

All things come to an end. The history of reading begins in the shadows: clay tablets in Mesopotamia; finger-marks on cave walls. How this history ends is more obscure. But it will end. Consult any literary periodical, and you'll see that the demise of reading is prophesied daily. I can't live without reading, and perhaps neither can you. Humanity, however, can survive without it. After all, we've lived with less.

Let us imagine, then, that in ten thousand years, or sooner, an anointed person will be born: The Last Reader in the Whole World.

Cynthia Ozick, dat is een naam die wel eens voorbij kwam, maar waar ik verder geen aandacht aan schonk. En kijk, als notoir lezer van tijdschriften kom ik dit artikel tegen en mijn nieuwsgierigheid is gewekt. Dat is toch één van de geneugten van het internet, dat je toegang krijgt tot allerhande tijdschriften die zonder internet veel moeilijker toegankelijk zijn. Nadeel is dat ik het lezen van tijdschriften juist probeer in te perken, ik wil ook wel eens een boek uitlezen. Impulsief kocht ik het in het artikel genoemde boek In a Yellow Wood. Collected Stories and Essays van Cynthia Ozick.

Maar ik werd ook getriggerd door het idee van The Last Reader. Intuïtief heb ik het idee dat er minder gelezen wordt en misschien ook wel slechter. Maar was lezen sowieso al niet lange tijd een elitaire bezigheid? Ik weet het niet. Het schijnt dat in de Gouden Eeuw een groot deel van de inwoners van De Lage Landen kon lezen en dat er relatief veel boeken werden verhandeld. Toch denk ik dat lees- en schrijfonderwijs pas echt op gang kwam na de Tweede Wereldoorlog. En wellicht dat internet en de smartphone mensen minder doen lezen. Ik weet het niet zeker, het is intuïtie, ik heb er nooit onderzoek naar gedaan. Maar het dystopische idee dat er ooit een laatste lezer zal zijn, dat is een aardig gedachtenexperiment, maar wellicht ook niet meer dan dat. Er zullen altijd mensen zijn die de magie van het lezen niet willen missen. Want dat is het voor mij: magie. Ik heb nauwelijks herinneringen aan de tijd dat ik leerde lezen en schrijven, alleen een vage herinnering dat ik zo trots was dat ik kon lezen en er heel blij van werd. Het maakt me nog steeds blij en gelukkig, ik ben de magie nooit kwijt geraakt.

Let us think again of The Last Reader, her embroidered blanket, her rich or ruined world far in the future. Imagine that she is now a woman walking alone at nightfall, passing in and out of the glow cast by the moon's single pale and frozen eye.

She comes to a heavy door of insulated steel. With a creak and heave and sharp downward push on the handle, she slips inside and, quick as a flash, shuts the door behind her.

In the secret room, books are everywhere. Faint markings on their spines indicate that they once belonged to the library of a university that no longer exists. Our Last Reader drifts among the stacks, searching the climate-controlled cache for — well, for something, something that will speak to her. She does not know in advance what she seeks. She trusts only that the right book will announce itself.

En dat boek is natuurlijk een boek van Cynthia Ozick.

2091

3 oktober 2025

John Phipps 'How Richard Holmes humanised Tennyson' in: The New Statesman, 24 September 2025, online

Celebrated for his depictions of the great poets and radical thinkers of 19th–century Britain, Holmes has pursued a quixotic, almost picturesque vision of the biographer's craft, tracking his subjects over mountains and valleys, sometimes on foot and once in a hot–air balloon. Meeting me off the train at Norwich – lesser work, you might argue – he struck me as a figure out of a John le Carré novel, standing in a worn cream blazer under the old station clock.

Richard Holmes is zo'n schrijver van wie ik vele boeken in de kast heb staan, maar van wie ik nog geen enkel boek heb gelezen. Hij schrijft naast biografieën ook boeken over zijn avonturen als biograaf. Het moet allemaal even fantastisch zijn. Hij is wel één van de auteurs die het mij lastig maakt mijn bibliotheek consequent te ordenen. Het liefste heb ik alles van een schrijver bij elkaar en de secundaire werken (waaronder biografieën) over een auteur daarachter, waardoor het eigen werk van Holmes gescheiden wordt van zijn biografieën over andere schrijvers. Dit luxeprobleem heb ik wel bij meerdere auteurs, zoals bij bijvoorbeeld Rüdiger Safranski die eveneens biografieën schrijft, maar ook ander werk. Ik heb me er maar bij neergelegd dat een perfecte ordening van een bibliotheek niet bestaat, er zullen altijd uitzonderingen zijn. Toch blijft het knagen.

2090

29 september 2025

Blake Smith 'Translation and Taste. Learning how to have good taste means learning to translate' in: The Hedgehog Review, summer 2025, online

Over the course of the seventeenth century and early eighteenth century, across Western Europe, the word taste took on a new extension of meaning, no longer referring specifically to gustatory sensation and the delights of the palate but becoming, for a time, one of the central categories for aesthetic — and ethical — thinking.

'Over smaak valt niet te twisten' of 'het is een kwestie van smaak, ik heb nu eenmaal een andere' zijn van die dooddoeners die elk gesprek over wat men mooi vindt kapot kan maken. Mijn ouders – en mijn vader in het bijzonder – waren daar erg goed in, maar ik ontdekte in mijn volwassen leven al snel dat veel mensen deze frasen hanteren. Het heeft er toe geleid dat ik vaak mijn eigen smaak (wat dat dan ook moge zijn) achterwege laat en louter nieuwsgierig ben naar het waarom van de ander. Waarom vind je deze muziek zo mooi, kun je me dat uitleggen, invoelbaar maken? Veel mensen ervaren het als een aanval als ik zou vertellen dat ik er een andere smaak op na houd, terwijl dat helemaal niet de bedoeling is. Of smaak is een gevoelig onderwerp of ik benader het onderwerp verkeerd.

Ik ben niet dwingend geweest naar mijn kinderen als het om klassieke muziek gaat. Bovendien weten ze dat ik naar allerlei genres muziek luister: jazz, niet-westerse muziek, metal, pop enzovoort en dat ik niet gevoelig ben voor modes of wat toevallig 'in' is. Ik vond dat mijn kinderen hun eigen smaak kunnen ontwikkelen, al of niet bewust. Want uiteindelijk is het net als met eten, je kunt eten leren lekker te vinden, door het vaker te eten of door het op een andere manier te bereiden. Maar waar eten een eerste levensbehoefte is, is muziek dat niet (al zullen er mensen zijn die daar anders over denken). Toch denk ik dat men muziek waar men niet in eerste instantie van houdt kan leren waarderen. Mijn kinderen hoeven niet van klassieke muziek te houden, maar ik heb wel de hoop uitgesproken dat ze niet met dedain over klassieke muziek en haar liefhebbers zullen spreken.

Maar 'het is een kwestie van smaak' zal ik niet snel in de mond nemen en over smaak moet men niet twisten, maar een belangstellend gesprek erover zou mogelijk moeten zijn, ergo, het is een ingang om een kant van iemand te leren kennen die anders misschien verborgen blijft.

2089

21 september 2025

Het was in de zomer van 1986 tijdens mijn verblijf in Taizé dat het definitief tot mij doordrong dat ik pacifist was, dat ik niet in militaire dienst wilde. Ik heb dat in praktijk gebracht door een beroep te doen op de wet gewetensbezwaren militaire dienst. Ik heb met de gedachte gespeeld om ook te weigeren een alternatieve dienstplicht te accepteren, maar uiteindelijk koos ik voor de zachte weg, ik ben geen held. Het was de tijd van het begin van mijn politieke bewustzijn.

Ik heb er vaak over nagedacht hoever mijn pacifisme moest gaan. Is geweld nooit een oplossing? Is het eenvoudigweg niet soms noodzakelijk? In mijn ogen was geweld een gevolg van een conflict, maar geen oplossing van een conflict. Het was overigens in de tijd dat de grootmachten zoveel kernwapens hadden dat de planeet meermalen vernietigd kon worden, terwijl eenmaal toch meer dan genoeg zou zijn. Schijnbaar waren er mensen die belang hadden bij het produceren van kernwapens.

Ik ben er nooit goed uitgekomen. Is gebruik van geweld altijd slecht, een falen, een capitulatie voor agressie? Natuurlijk, onze wetten geven grenzen aan, in principe heeft de staat het monopolie op geweld, al zijn er gevallen van geweld uit zelfverdediging die iedereen zou kunnen begrijpen. Hoe dan ook, ik vond het altijd ongemakkelijk om radicaal tegen elke vorm van geweld te zijn, al speelde ik wel met de gedachte. Zo confronteerde ik christenen vaak met de uitspraak van Jezus dat men de andere wang dient toe te keren en dat hij Petrus corrigeerde toen deze met een zwaard het oor van een Romein afsloeg. Zou je als christen niet in principe pacifist moeten zijn en waarom zijn zoveel christenen dan voor bewapening? Was Jezus niet een radicaal en voorbeeldig pacifist? Of liet hij het geweld aan zijn goddelijke vader over?

Ik ben lid van de Partij voor de Dieren en zelfs zij zijn voor investeren in defensie om onze rol tegen de Russische agressie op te pakken, het veroorzaakte een tweedeling binnen de partij met een nieuwe partij tot gevolg. Het roept bij mij opnieuw de vraag op hoe principieel ik tegen geweld en bewapening ben. De Partij voor de Dieren is een idealistische partij en al is dat niet de reden dat ik op deze partij ga stemmen (ik ben namelijk tegen idealisme, maar daarover een andere keer), ik begrijp wel dat als Nederland niet meer vrij is die idealen helemaal buiten bereik zullen zijn. Ik stem onder andere op deze partij omdat zij opkomen voor het kwetsbare, omdat zij in mijn ogen een morele functie hebben in de Tweede Kamer die het kabinet en andere partijen voortdurend bevraagd en scherp houdt. Omdat ik vaak ja zit te knikken als ik parlementsleden van deze partij hoor spreken en me dus door hen vertegenwoordigd voel.

Onlangs las ik een passage in de Tao Te Ching in de vertaling van Stephen Mitchell waarmee ik kan instemmen, het raakt aan mijn twijfels en dilemma's rond pacifisme.

31

Weapons are the tools of violence;
all decent men detest them.

Weapons are the tools of fear;
a decent man will avoid them
except in the direst necessity
and, if compelled, will use them
only with the utmost restraint.
Peace is his highest value.
If the peace has been shattered,
how can he be content?
His enemies are not demons,
but human beings like himself.
He doesn't wish them personal harm.
Nor does he rejoice in victory.
How could he rejoice in victory
and delight in the slaughter of men?

He enters a battle gravely,
with sorrow an with great compassion,
as if he were attending a funeral.

Stephen Mitchell tao te ching §31

Wanneer is er sprake van een direst necessity? Dat is een vraag die iedereen voor zichzelf moet beantwoorden, ik kan daar geen sluitend antwoord op geven. Mooi vind ik de oproep om de ander als een mens te blijven zien en niet te demoniseren. Ieder mens heeft een schaduw en is onder omstandigheden bereid destructief te zijn en geweld te gebruiken. Ik denk dat de meeste mensen blij mogen zijn dat ze zich niet in een omgeving bevinden dat van hen een geweldenaar maakt. Pacifisme is ook een luxe. Voor mij blijft het een uitgangspunt, maar als we anderen ervoor kunnen behoeden geweld te gebruiken door onszelf te bewapenen, dan is dat het overwegen waard zolang we ook in gesprek blijven met die anderen, hoe moeilijk, ingewikkeld en onmogelijk soms ook.

2088

15 september 2025

Ik hoor de parelende klanken van Chopin door de gesloten deur terwijl ik in mijn rechterhand het verfrommelde papier houdt, gerecycled, ecologisch. Ik wacht op het juiste moment. Met mijn linkerhand wrijf ik over mijn wangen en kin en denk 'ik moet me scheren vandaag'. Maar hoe weet ik wanneer het juiste moment daar is? Wat maakt dat ik uitstel? Zijn mijn gedachten nog niet uitgedacht? Het is stil geworden aan de andere kant van de deur, even, voordat de lugubere gondel van Liszt aan zijn tocht begint. Dan leun ik schuin naar voren en veeg behoedzaam mijn kont af.

2087

9 september 2025

Want dat hoort ook bij schrijven, het is altijd weer opnieuw beginnen. Net als bij een schaakpartij, het bord staat weer in de beginstelling, de cursor knippert ongeduldig op een leeg scherm. Toch is het nooit dezelfde beginstelling, toch is het nooit hetzelfde lege scherm, ik ben veranderd door de vorige partijen en door de vorige lege schermen, de uitgangspositie in mijn hoofd is niet dezelfde. Een enkeling zal erop wijzen dat er toch een wezenlijk verschil is, bij een schaakpartij neemt er een tegenstander plaats achter het bord. Dat mag zo zijn, maar bij schaken ben je uiteindelijk toch zelf je tegenstander, net als bij het schrijven. De stem in mijn hoofd is mijn grootste criticaster en het oordeel is maar zelden positief. Het is nooit goed genoeg en de klok tikt, ik moet mijn volgende zet doen, de cursor wacht.

2086

8 september 2025

Wanneer het schrijven voor mijn website niet lukt, ga ik de lay-out veranderen in de hoop dat een nieuwe omgeving wellicht wat nieuw elan geeft. Dat het schrijven niet lukt is niet helemaal waar, want ik ben al enige tijd met een lange tekst bezig. Maar ik ben niet goed in lange teksten, ze ontsporen en wanneer ik de tekst weer in het gareel probeer te krijgen, merk ik, dat de tekst steeds saaier wordt. Ongetwijfeld zal ik nog iets met die tekst of een fragment uit die tekst doen, maar eerst moet de juiste afstand ontstaan zodat ik er weer onbevangen naar kan kijken. Ondertussen verander ik de lay-out en dan kom ik meer dan twintig jaar teksten tegen, teksten die ik vergeten ben, teksten die in de virtuele prullenbak mogen, teksten die me verrassen (heb ik dat geschreven? mmm, dat is zo beroerd nog niet). Tegelijkertijd realiseer ik me dat al die teksten ook een vorm van ballast zijn. Zo'n website groeit en groeit maar, allemaal lagen en reeksen die om een vervolg vragen. Misschien moet ik, al was het maar in gedachten, een streep zetten, niet meer voortborduren op wat al geschreven is – vooral: een punt zetten achter al die reeksen – en met mijn rug naar het geschrevene gaan staan en doen alsof ik pas nu met deze website begin. Want dat hoort ook bij schrijven: altijd maar weer opnieuw beginnen.

2085

21 augustus 2025

de man met de hoed

Hij begroette me altijd met een ironisch 'dag buurman'. Voor alle bewoners van het flatgebouw waar ik woon ben ik een buurman. Hij kwam altijd zo rond het middaguur boodschappen doen. Soms was hij wat later, dan kwam ik hem na mijn dienst onderweg naar huis tegen. Hij had nooit veel boodschappen, het was hem duidelijk begonnen om het loopje, er even uit. Wellicht dat hij bij de kantoorboekhandel een praatje maakte als hij daar zijn sigaartjes kocht. Want zo herkende ik hem altijd, hoed en het eeuwige sigaartje in zijn mond. Een lange, magere man, vaag snorretje, levendige ogen. Hij hield wel van een dolletje. Toen hij een keer ontzettend veel schuursponsjes kwam afrekenen vroeg ik hem gekscherend of hij misschien zijn benen ging harsen. En de volgende dag vroeg ik hem of zijn benen een beetje glad waren geworden. Hij kon daar wel om lachen. Eén keer beviel het grapje hem niet, toen vertrok hij geïrriteerd met 'hou nou toch eens een keer op met die onzin man', om de volgende dag weer even ontspannen als altijd aan de kassa te staan. Ik dacht dat hij alleenstaand was, maar op een dag kwam er een onbekende mevrouw aan de kassa. 'Ik moet van mijn man vertellen dat hij niet meer komt'. Het ging om de man met de hoed. 'Hij heeft alvleesklierkanker'. Plompverloren. Geschrokken stamelde ik wat vriendelijke, begripvolle woorden, maar de volgende klanten stonden te wachten. Dat is soms lastig, je wilt mensen de tijd geven om even te praten, maar dat gaat niet altijd. 'Doe hem de groeten, ik zal hem missen'. Ik overwoog om een keer langs te gaan, maar toen een andere flatbewoonster me vertelde dat zijn vrouw mij niet zou toelaten – 'ze laat nooit iemand binnen, ze kan heel agressief zijn' –, heb ik het plan laten varen. Vanmiddag kwam ik opnieuw zijn vrouw tegen, de man met de hoed was twee weken geleden overleden in een hospice. In plaats van een moeilijke vrouw, zag ik een verdrietige en vriendelijke vrouw die graag wilde vertellen. Vijfendertig jaar waren ze bij elkaar geweest. Ze zag er verslagen uit. Ze had wel veel hulp, maar het was duidelijk dat ze niet was voorbereid op dit verlies, hoe kon ze ook. Ik vertelde haar de grap van de schuursponsjes en ze moest lachen. Ja, zei ze, hij had humor, hij nam me er vaak tussen. Ditmaal kon ik even de tijd nemen en kon zij haar verhaal wel doen. Totdat ook ik moest erkennen dat het leven door gaat, ook al lijkt voor iemand die haar partner verloren heeft de wereld voor altijd stil te staan. Die hoed, zei ze nog, die kan ik niet wegdoen, die bewaar ik.

2084

20 augustus 2025

in den beginne was het woord (19)

greenhushing

Dankzij greenhushing bij bedrijven, internationale instellingen, wie weet ook in de media gebeurt er meer op het gebied van klimaat- en natuurbeleid dan we zouden denken.
Dirk Bezemer 'Greenhushing' in: De Groene Amsterdammer 2025/33, 9

2083

4 augustus 2025

zonder context (139)

De kracht van het verhaal is er ook juist in gelegen dat er altijd een ander verhaal te vertellen valt, en een derde, vierde, vijfde.
Miriam Rasch 'Against Storytelling' in: de Nederlandse Boekengids 2025/2, 5

Bewijst dit niet, vrienden, dat wie de schaduw zoekt zelf het licht in zich heeft?
S. Vestdijk Aktaion onder de sterren, 172

'Iedereen komt er op een dag achter dat hij helemaal alleen staat,' zei de oude man.
Shi Tiesheng Notities van een theoreticus, 122

Want een leven zonder leegte is als een tekst zonder spaties, witregels, komma's of punten: een onafgebroken stroom van letters, betekenisloos en onleesbaar.
Miriam Evers De Japanse wijsheid van Ma, 17

'De stilte heeft een eigen melodie,' zegt ze.
Miriam Evers De Japanse wijsheid van Ma, 118

Het is de kwaliteit van de winter: stil, leeg, maar vol potentie.
Miriam Evers De Japanse wijsheid van Ma, 158

Je in verbinding stellen met een onzichtbare, ideële regio heette vroeger 'bidden', nu eerder 'mediteren', of – afhankelijk van je sociale omgeving – 'downloaden'.
Dirk Vis 'Ik, boom (deel I)' in: de Nederlandse Boekengids 2025/3, 12

2082

23 juli 2025

in den beginne was het woord (18)

meningenmachine

Niet de meningenmachine maar de hapering en de twijfel zorgen voor reflectie en verdieping.
Lieke Knijnenburg 'De openbaring van de onbenutte tijd' in: De Groene Amsterdammer 2025/28-29, 63

2081

9 juli 2025

Het punt is, er is geen diepte buiten de ruimtelijke diepte. Alle diepte die wij verder aan verschijnselen toedichten is niet meer dan een moedwillige illusie. Alles is oppervlakkig, diepzinniger kan het niet worden.

2080

18 juni 2025

zonder context (138)

Wie eenmaal van rijkdom en comfort heeft geproefd, blijft eeuwig vervloekt door deze betovering.
Daan Lameijer 'Wéér een einde?' in: de Nederlandse Boekengids 2024/6, 27. Zie ook hier.

Mijn grote geluk vind ik juist in het niets doen.
Donald Niedekker Kraai, 22

Na 2500 jaar of nog langer van verfijning en variëring van de meditatietechnieken is de mens, anders dan bij het zich bewegen over water of door de lucht of bij de technieken van verdoven en opereren, niet veel verder gekomen als het om het vrijmaken van de geest gaat.
Donald Niedekker Kraai, 53

leer van de wind, die / droomt zonder te slapen:
tatiana nascimento 'Onira' in: Armada 2025/1, 9

en wie langzaam rent / komt ook aan
tatiana nascimento 'Onira' in: Armada 2025/1, 9

elke druppel glanst als een kleine ronde bolle lens / die de geheimen vertelt van de hele wereld
tatiana nascimento 'Onira' in: Armada 2025/1, 10

wat zou dat dan zijn / niets dan de waarheid?
Freek Mariën 'De schop' in: DW B 2025/1, 20

2079

14 juni 2025

Wabi sabi is de reactie die je voelt als je iets moois ziet, die de ware aard van het leven weerspiegelt. (Beth Kempton Kokoro, 219). Waarom kunnen mensen niet eenvoudigweg over wijsheid schrijven zonder over te schakelen naar een diepe wijsheid of zelfs een diepere wijsheid? Waarom de 'ware aard van het leven' en niet eenvoudigweg 'de aard van het leven'? Bestaat er dan zoiets als de onware aard van het leven? En zo ja, behoort dat dan niet net zo goed tot de ware aard van het leven?

2078

4 juni 2025

vuile was

Mijn woonkamer en mijn werkkamer zijn zo ingericht dat ik kan ijsberen. Ik ijsbeer en denk na over een tekst die ik al of niet wil schrijven. Een tekst over Dodenherdenking en Bevrijdingsdag en dat ik blij ben dat die dagen weer voorbij zijn. Elk jaar zijn deze dagen voor mij weer een bron van ergernis, maar ik kan niet goed uitleggen waarom deze dagen mijn humeur verpesten. Daarom ijsbeer ik door mijn appartement, om de juiste woorden te vinden zodat ik lezers niet kwets die emotioneel betrokken zijn bij deze dagen in mei (en misschien moeten zij maar niet verder lezen). Ondertussen vergeet ik dat ik water heb opgezet voor een kop thee. Gelukkig zit er nog net genoeg water in het steelpannetje om een glas te vullen. Vervolgens vergeet ik het theezakje erin te hangen, maar wanneer ik dat even later heb opgemerkt, ga ik achter de laptop zitten en begin te typen.

Misschien zit de bron van mijn ergernis wel in al die televisieprogramma's en artikelen in de krant die alle verhalen rond de Tweede Wereldoorlog weer oprakelen. Opdat we niet vergeten, opdat we niet vergeten hoe erg het was. Elk jaar komen er wel weer nieuwe verhalen boven water die ons de afschuwelijke werkelijkheid van de Tweede Wereldoorlog moet inprenten. Alsof ik dat zo langzamerhand niet weet, alsof het niet voldoende gedocumenteerd is.

Soms denk ik dat we een nationaal trauma in stand houden, elk jaar weer. Een geforceerde saamhorigheid waarbij we met z'n allen een serieus gezicht trekken en willen tonen hoe betrokken we wel niet zijn bij al die ellende die ondertussen meer dan tachtig jaar geleden op Nederlandse bodem in Europa plaatsvond (in Indië duurde het nog even langer, maar daar hebben we het in augustus over).

Toch begrijp ik de behoefte aan een Dodenherdenking, maar is het wellicht meer de uitbundigheid van de openlijke ernst, ik zou bijna zeggen: de kitsch van dit alles die me zo stoort. De open deuren in de toespraken, de schattigheid van de middelbare scholier die een gedicht mag voordragen en dan weer die eindeloze kransleggingen, al die stijve, stemmig gestropdaste en gemantelpakte formalistische rituelen, ik heb dit jaar welbewust niet gekeken.

Natuurlijk mag ik dit allemaal niet schrijven, kom niet aan onze Dodenherdenking! Ik ijsbeer verder.

Ik heb even gedacht aan mijn ouders die de oorlog als tiener hebben doorstaan. Ze vertelden er nooit uit zichzelf over. Mijn vader schijnt als oudste zoon eens met zijn moeder een hongertocht gemaakt te hebben. Mijn moeder vertelde dat ze het in Friesland relatief goed hadden. Zij vertelde vooral over haar vader die overdag schoorvoetend als hoofd van politie naast de Duitsers moest werken en 's nachts het verzet hielp. Het waren altijd dezelfde anekdotes en ze dienden vooral om mij te vertellen hoe bijzonder mijn vrijheid was en dat ik vooral mijn bordje leeg moest eten.

Of is het misschien mijn onvermogen om te herdenken zonder daarbij de actualiteit te kunnen vergeten. Ja, tachtig jaar vrijheid, voor ons, zo'n groot goed. We zijn onze bevrijders eeuwig dankbaar, wat die jongens toen niet hebben moeten doorstaan om onze vrijheid te bevechten. Eigenlijk gingen we ervan uit dat ze het weer zouden doen als de Sovjet-Unie ons zou aanvallen. Natuurlijk zouden we onze jongens ook inzetten om de vrijheid van anderen te garanderen. Toch? In Srebrenica, in Syrië, in Soedan, in Gaza, in Oekraïne? Of sterven we liever niet meer voor de vrijheid van anderen? Of doen we dat alleen maar voor mensen in wie we ons herkennen, voor witte, (voormalig) christelijke, liberale Europeanen.

De leus 'dit nooit meer' is hol geworden, want het gebeurt elke dag, we staan erbij en we kijken ernaar op het 8 uur journaal. Behalve eind april begin mei, dan kijken we naar wat er in ons landje meer dan tachtig jaar geleden gebeurde, herdenken het, vieren feest en gaan weer over tot de orde van de dag. Dit jaar was er een alternatieve Dodenherdenking in Den Haag, ik ben schijnbaar niet de enige die de krant nog leest.

Ik weet het, velen zullen mijn woorden onsympathiek vinden en zullen me erop wijzen dat het toch maar mooi is dat ik de vrijheid heb om dit op te schrijven. Een vrijheid die bedreigt wordt door een flapdrol in Rusland en nu onze vrijheid bedreigt wordt en de Amerikanen een andere flapdrol hebben gekozen, weten we in Europa ineens energie, geld en enthousiasme te vinden om wapens te kopen, soldaten op te leiden, noodrantsoenen in te kopen, want onze – ik herhaal en benadruk – onze vrijheid staat op het spel! Er wordt ineens een urgentie gevoeld, een urgentie die niet gevoeld wordt bij een ramp die eveneens dreigt en die de hele mensheid aangaat. Ik wens u trouwens nog een aangename klimaatopwarming toe.

Dodenherdenking en Bevrijdingsdag voor de mensen die behoefte voelen om het trauma te herbeleven en even kunnen vluchten in de geschiedenis om de harde realiteit niet te hoeven zien. U zult begrijpen dat ik afgehaakt ben. Ik denk dat het niet meer goed komt met het klimaat en misschien is het maar beter zo. Het glas hete thee is geleegd en de ijsbeer is tot rust gekomen. Het zal nog wel even duren voordat ik mijn hypocriete gevoelens van machteloosheid weer kwijt ben. Ik ga in vrijheid de schone was ophangen.

2077

7 mei 2025

zonder context (137)

Zou hij een woord over zijn Tydloze wanhoop loslaten, zijn vrienden zouden hem naar een psychiater sturen en die zou hem medicatie voorschrijven, terwijl het juist de andere mensen zijn die aan een gebrek lijden, een gebrek dat ze de Waarheid noemen.
Anjet Daanje Het lied van ooievaar en dromedaris, 641

After all, every time we read, we breathe into texts whose afterlives exist beacause of us.
Andrew Hui The Study, 49

At its most fundamental, writing is not right or wrong; it is simply writing.
Ralph L. Wahlstrom The Tao of Writing, 35 (pdf)

In a nutshell: we need to know what we want to write before we write it, but we discover what we want to write by writing.
Ralph L. Wahlstrom The Tao of Writing, 78 (pdf)

Om de neoliberale ideologie van ongebreideld individualisme tegen te gaan, moeten we voortdurend waakzaam blijven voor de destructieve onderliggende waarden die gepropageerd worden en moeten we onze eigen morele identiteit smeden op basis van onze gedeelde menselijkheid, door ons eigen verlangen naar warmte, liefde en gemeenschap uit te strekken naar anderen die het nodig hebben.
Jeremy Lent Het betekenisweb, 292

Wat betekent het om een geïntegreerd, ethisch mens te zijn in een tijd waarin de mensheid over de macht beschikt om de overvloed van leven uit te roeien – en daar ook volop mee bezig is?
Jeremy Lent Het betekenisweb, 293-294

In tijden van makkelijk uitgesproken principes en duurzame ambities, onderschatten we hoe afhankelijk de mensheid zichzelf gemaakt heeft van wat haar verstrikt: haar ziekelijke drang tot groei.
Daan Lameijer 'Wéér een einde?' in: de Nederlandse Boekengids 2024/6, 26. Zie ook hier.

2076

6 mei 2025

in den beginne was het woord (17)

confabulatie

Er bestaat zelfs een woord voor: confabulatie, een verzinsel dat je je herinnert met de overtuiging van een feit.
Inge Marleen 'Gips voor mijn geheugen' in: de Nederlandse Boekengids 2024/6, 28. Zie ook hier.

2075

6 mei 2025

in den beginne was het woord (16)

Stadtschmerz

In mijn onderzoek naar de ervaring van gentrificatie noem ik dit Stadtschmerz: bewoners uit de middenklasse die als gevolg van gentrificatie vervreemding ervaren van hun stad en deze ervaringen op zoek naar houvast omzetten in verhalen van verlies en schuld.
Marianne Klerk "'Stadtschmerz' een aflaat voor de havermelkelite" in: de Nederlandse Boekengids 2024/6, 11

2074

21 april 2025

Wanneer wij een samenleving willen waarin iedereen zichzelf kan zijn, dan zullen we ideeën als beschaving overboord moeten gooien.

2073

20 april 2025

kielzog (10)

Einzelgänger The More You Resist, The Worse It Gets | The Taoist Art of Non-Resistance, via YouTube
Toen ik in mijn Taizé-jaren de Tao van Poeh de eerste keer las, moet dat in vruchtbare aarde gevallen zijn. De ervaring dat iemand woorden gaf aan iets dat latent in mij aanwezig was. Ik noemde mezelf al pacifist en ik had al besloten om niet de militaire dienstplicht te vervullen en een beroep te doen op de wet gewetensbezwaren militaire dienst. Nu is het taoïsme niet per se pacifistisch, maar het zal wapens niet bewieroken (hooguit als noodzakelijk zien), het zal oorlog niet ontlopen (maar er wel om treuren). In de kern gaat het in het taoïsme om zachte kracht. Deze nuances zag ik niet toen ik kennismaakte met het taoïsme, ik was toen vooral ontvankelijk voor een wereldbeeld dat zo anders was dan de westerse en mijn radicaal pacifisme (alle geweld dient afgekeurd, hoe dan ook en we dienen de agressor de andere wang toe te keren) leek daar in te passen. Ik geef mijn pacifisme nu een andere invulling. Het toelaten van geweld is ook een vorm van geweld. Om te voorkomen dat anderen geweld gebruiken kan het noodzakelijk zijn om gewapend te zijn, al blijft de vraag hoe je dat dan per se wilt doen. (Ik blijft het verbazingwekkend vinden dat Europa nu de urgentie wel voelt om zicht de bewapenen tegen een mogelijke dreiging uit het oosten en alle energie en geld lijkt te vinden om zich tot de tanden toe te bewapenen, terwijl de urgentie van maatregelen treffen tegen een nog dodelijker dreiging als de klimaatverandering nauwelijks energie of geld lijkt los te maken.) Maar de linkse geitenwollen sokken methode van in gesprek blijven (praten, praten, praten), proberen elkaar te begrijpen, proberen de gemeenschappelijke kant van de zaak te vinden (al was het maar dat we allemaal mensen zijn), de zachte strategie van diplomatie moet evenzeer een rol blijven spelen. De harde en de zachte methode vullen elkaar aan, zijn complementair. Wat de uitkomst zal zijn is niet te voorspellen, maar het is het proberen waard.

* * *

Sally Adee 'A Radical New Proposal For How Mind Emerges From Matter' in: Noema Magazine February 12, 2025, online
If we can let go of the idea that the only locus of intelligence is the human brain, then we can start to conceive of ways intelligence manifests elsewhere in biology. Call it biological cognition or biological intelligence — it seems to manifest in the relationships between individuals more than in individuals themselves. "Cognition is a relational property in between the organism and its environment," Calvo told me. "It's not something that is sitting in your head or in your heart. It doesn't reside within the organism. Organisms don't exist in a void — they are always in an environment and acting with each other."

Op de middelbare school had ik geen affiniteit met vakken als biologie, natuurkunde en scheikunde en ik heb er geen eindexamen in gedaan. Toch ben ik altijd belangstellend wanneer iemand met enthousiasme over deze vakken verteld, ik ben dan een luisterend oor en doorgaans intrigeerd het mij, maar ik zal geen verstandige inbreng hebben. Mijn belangstelling is globaal, de details ontgaan mij. Zoals ik graag in de natuur verblijf zonder daar een verhaal over de flora en fauna te kunnen houden, maar ik luister graag naar de kennis van anderen. Wel ben ik ervan overtuigd dat 'onze' omgang met de natuur destructief is, niet alleen voor de natuur, maar ook voor onszelf. Wellicht dat daarin een christelijke visie op de natuur een rol speelt, in combinatie met een economie waarin het streven naar groei en winst dominant is. Een herwaardering van de waarde en intelligentie van natuur is noodzakelijk willen we de klimaatverandering op termijn een halt toe roepen. Besef dat we niet naast of boven de natuur staan, maar er een onderdeel van zijn is wezenlijk. Elk prikkelend artikel dat vragen stelt aan onze menselijke blik op de natuur is daarom zeer welkom.

* * *

Javier C. Hernández 'Martha Argerich, the Elusive, Enigmatic 'Goddess' of the Piano' in: The New York Times April 2, 2025, via archive.today

Mooi artikel over mijn muzikale liefde, de pianiste Martha Argerich.

"I don't know what I am doing, because I am still here," she said. "This is quite recent, this type of feeling. Of not knowing."

She grew obsessed at one point with proving that a waxy-looking plant in the lobby was real, burying her nose in its branches and digging into the soil.

"Look at this," she said to her friends. "You see? Every leaf is different. It's alive."

As we parted around 4 a.m., I asked Argerich one more question. I noticed that evening that she had lingered outside the concert hall, looking at the stars. I wondered if she ever pondered her place in the universe.

Argerich said she sometimes reflected on the absurdity of a life spent hunched over black and white keys. "What are we pianists?" she said. "Nothing. We think it is so extraordinary. But it is not."

As a storm blew in, filling the streets with rain, Argerich said she had made peace with her life.

"I don't ask anymore," she said. "I just play."

2072

15 april 2025

kielzog (9)

Silje Nergaard Tomorrow We'll Figure Out the Rest 2025, via Spotify
Ik weet niet meer hoe en wanneer ik kennismaakte met de muziek van Silje Nergaard, maar ik weet nog goed hoezeer ik in de ban was van het album Nightwatch en dan vooral het eerste nummer How am I supposed to see the stars. Weliswaar werd ik altijd verdrietig van dit nummer, melancholisch misschien ook, maar tegelijkertijd ook vrolijk. De Japanse taal heeft er het woord hikikomogomo voor. Ik vind het altijd moeilijk om het uit te leggen, maar sombere, verdrietige muziek kan zo mooi zijn dat het me tegelijkertijd juist blij maakt, blij omdat zulke mooie muziek bestaat. U begrijpt dat ik deze zangeres ben gaan volgen, maar na een aantal jaren raakte ze me kwijt, ik vond de nieuwe albums niet meer aansprekend. Onlangs gaf Spotify mij het bericht dat ze een nieuw album had uitgebracht en nieuwsgierig begon ik te luisteren. Aanvankelijk pakte ze me weer volledig in, maar er was een kant aan het album dat het voor mij verpestte. Waarom dat kitscherige strijkorkest op de achtergrond? Wat is het toch dat sommige jazzmusici het idee hebben dat dit nodig is? Billie Holiday deed het ook op haar laatste opnamen voor Lady in Satin, maar ja, dat is Billie Holiday, dat kan geen orkest verpesten en ik houd het maar zelden droog bij deze muziek (niet veel mensen weten het, maar ik kan onuitstaanbaar sentimenteel zijn). Als ik het Dance Me Love tijdens het concert in Keulen (en let vooral op het intermezzo van piano en drums, zo spannend, de muziek wordt als het ware bijna stil gezet) vergelijk met de nieuwe opname op haar nieuwe album, begrijp ik werkelijk niet waarom die strijkers hier nodig zijn. Haar stem is helderder geworden, ze zingt verhalender, maar de intimiteit is volledig verloren gegaan.

* * *

Josh Cohen 'The winter of civilisation. Byung-Chul Han's relentless critiques of digital capitalism reveal how this suffocating system creates hollowed-out lives' in: aeon 28 February 2025, online
The achievement society of our time, Han argues, runs not on superego guilt but ego-ideal positivity – not from a 'you must' but a 'you can'. The ego-ideal is that image of our own perfection once reflected to our infantile selves by our parents' adoring gaze. It lives in us not as a persecutory other but as a kind of higher version of oneself, a voice of relentless encouragement to do and be more.

De naam Byung-Chul Han kom ik de afgelopen jaren steeds vaker tegen. Er staan een aantal vertalingen van zijn boeken in mijn kast en ik was in de veronderstelling dat ik ze nog niet gelezen had, maar bij nader inzien bleek ik Vita Contemplativa al eens gelezen te hebben. Heeft schijnbaar geen indruk gemaakt. Vreemd genoeg, want het is voor onze westerse wijze van leven een tegendraadse denker. Niet verwonderlijk dat Marian Donner onlangs een artikel in De Groene publiceerde over deze filosoof en net als Josh Cohen enkele kanttekeningen plaatst (Marian Donner 'De filosoof van het feest' in: De Groene Amsterdammer, 2025/14, 44, via archive.today). Een aantal maanden geleden gaf één van mijn favoriete kanalen op YouTube ook al aandacht aan Byung-Chul Han, een mooie inleiding (Einzelgänger Byung-Chul Han’s Warning: Why Modern Life Feels Emptier Than Ever, via YouTube).

* * *

Jonny Thomson 'The Swedish philosophy of lagom: how "just enough" is all you need' in: Big Think february 22 2025, online
Lagom translates as "just the right amount." It means knowing when enough is enough, and trying to find balance and moderation rather than constantly grasping for more. Lagom is that feeling of contentment we all get when we have all that we need to make us comfortable.

2071

8 april 2025

zonder context (136)

Herinneren is niet hetzelfde als begrijpen.
Jimena Eme Vázquez 'Ik heb de vogels boos gemaakt' in: Terras 26, 225

Het gedicht is de meest synthetische manier / om te ontdekken wat er is aan de andere kant / van een gesloten deur.
Nadia Escalante Andrade 'Deuren' in: Terras 26, 245

Is het niet ons mens-zijn zelf, ons denken, de taal inclusief het jargon, dat ons zelfbeeld opbouwt tot een eenheid en die eenheid tegelijkertijd weer doet afbrokkelen, ons bevraagt over onze ambivalenties, ons confronteert met tegengestelde stromingen, misschien zelfs met afsplitsingen en sluizen in onszelf?
Yasmin Namavar 'Binnenmens' in: De Gids 2024/5, 27-28

Als de binnemens een huis is waarin je kunt verdwalen in kamers en vertrekken, waar het kan tochten of kraken en waar iemand anders soms het grote licht aan moet doen, dan is het ook het huis waar de zon kan doorbreken en dat ons confronteert met het verleden, verlicht wat voorheen donker of onbruikbaar bleef.
Yasmin Namavar 'Binnenmens' in: De Gids 2024/5, 30-31

Al is daar ook ruimte voor argwaan: is de voorliefde voor het fragmentarische misschien een verkapte angst voor het grote geheel?
Mischa Andriessen 'In stukken. Gedachten over fragmentarische muziek' in: De Gids 2024/5, 41

Daar was ze, in alle pracht: de werkelijkheid.
Frederico Campagna 'Scheintür' in: De Gids 2024/6, 42

Het is de Tyd die alle wonden heelt, daar is hij bang voor, de Tyd die heden en verleden aan elkaar knoopt tot een troostend verhaal, de Tyd die hoop geeft, die het ergste doet vergeten en het mooie doet herinneren.
Anjet Daanje Het lied van ooievaar en dromedaris, 640

2070

2 april 2025

in den beginne was het woord (15)

benadelingsroes

Zij die in een benadelingsroes verkeren, willen niet gewezen worden op hun plichten, ze willen hooguit dat anderen gecorrigeerd worden.
Daan Heerma van Voss 'Dertig berichten per uur' in: De Groene Amsterdammer 2025/13, 51, via archive.today

2069

8 maart 2025

Volgens meneer Kregting in zijn boek De encyclopedieën van de val onder het lemma 'Ground, Down to the' op bladzijde 212 bestaat het woord Luftmensch. Ik vind het woord niet in het Duits-Nederlands woordenboek van Van Dale. Het woord zou afstammen van het Jiddische luftmentsh en verwijzen naar onpraktische mensen die met hun neus in de boeken zitten, waarbij wordt benadrukt dat het om intellectuele en financieel arme mensen gaat. Niet het type dat het goed doet in onze aardse op carrière en geld verdienen gerichte samenleving. Volgens Kregting gaat het om mensen die met hun hoofd in de wolken lopen, maar dat valt volgens mij nog maar te bezien. Het zou eveneens kunnen gaan om mensen die vanuit een hoger en misschien daardoor wel breder perspectief (zelfs als ze in een ivoren toren wonen) een beter zicht hebben op wat er gaande is, terwijl de aardse mens met oogkleppen op zijn ding doet. Elke samenleving heeft werkers nodig (ik vermijd het bijvoeglijk naamwoord hard bij werker om niet de verdenking op me te laden dat ik op de VVD stem), maar ook mensen die van enige afstand kijken om als een schaker naar patronen en combinaties te speuren. Elke samenleving, groot of klein, heeft zijn Luftmenschen nodig. Alhoewel ik mezelf niet als een Luftmensch zie, zou ik er ook geen bezwaar tegen maken wanneer een ander me wel zo zou noemen, ik ben immers onpraktisch, ik lees graag en ik ben financieel niet rijk. Maar voor een echte Luftmensch ontbeer ik voldoende intellectuele capaciteiten, eerder ben ik misschien een intellectuele schlemiel om een ander woord uit het Jiddisch te gebruiken. H. noemde mij ooit een ballon, omdat elke keer als zij mij in een gesprek een tik dacht gegeven te hebben, ik hoger ging vliegen. Zij vond dat ik iemand nodig had met een speld, ik opperde een touwtje. Ik ben een Luftballonmensch, je kunt me opblazen, je kunt me leeg laten lopen, maar je kunt ook gewoon met mijn gedachten meespelen.

2068

26 februari 2025

kielzog (8)

Einzelgänger When Walking Away Is the ONLY Answer (A Hermit’s Philosophy) via YouTube
In mijn kindertijd wilde ik niet met andere kinderen spelen. Op de middelbare school zonderde ik me vaak af en als dat niet lukte in de kantine, dan ging ik bij gelegenheid naar de centrale openbare bibliotheek dat op loopafstand was, daar kon ik anoniem zijn. In mijn studietijd was ik eveneens graag alleen. Toch heb ik ook graag mensen om mijn heen, maar misschien niet zo vaak als anderen. Waar ik merk dat anderen opbloeien in gezelschap, kost het mij energie. In moeilijke tijden werd mijn verlangen naar alleenzaamheid alleen maar groter en alhoewel die tijd voorbij is, het verlangen is er nog steeds. Om te lezen, te schrijven, naar muziek te luisteren of eenvoudigweg dagdromend naar buiten te kijken. Het is niet dat ik de wereld wil ontvluchten, maar wel dat ik het contact met de wereld wil doseren. Zeker in tijden wanneer de wereld zich niet van zijn mooiste kant laat zien. Ja, ik verkies gezelschap van boeken soms boven die van mensen en ik geef de voorkeur aan één op één gesprekken boven het vertoeven in een groep, want als ik ergens een intense hekel aan heb, dan is het wel groepsgedrag. Groepsgedrag dat maar al te vaak gepaard gaat met pretentie, zelfgenoegzaamheid en de idiote eredienst van de alcohol. Niets erger dan iemand die onder invloed van alcohol zijn zelfbeheersing verliest en oeverloos begint te ouwehoeren en overdreven gedrag begint te vertonen. 'Je was in een vorig leven vast een kluizenaar', is me wel eens gezegd vanuit het misverstand dat mijn verlangen alleen te zijn een vorm van misantropie zou zijn. Maar ik heb geen hekel aan mensen, integendeel. Ik heb momenteel een baan waar zeer veel mensen voorbij komen en al zijn de meeste interacties maar kort, soms ontspint er zich een gesprekje. Ik ga nog steeds met een glimlach naar mijn werk, maar ik ga ook met een glimlach weer naar huis en ik kan de klok erop gelijk zetten, twee uur later vallen mijn ogen dicht en val ik in slaap. Al vind ik menselijk contact zeer vermoeiend, ik ontloop het niet. Voor mij is weglopen niet het antwoord, maar soms wel een noodzakelijk antwoord. Ik kan begrip hebben voor mensen die zich onttrekken aan de wereld. Einzelgänger laat zien, dat er een alternatief is, het zoeken naar anonimiteit en ik kan niet ontkennen dat dat me aanspreekt.

* * *

Michael O'Donnell ''The Study' Review: A Book-Lined Retreat' in: The Wall Street Journal, Feb. 20, 2025, via archive.today
Renaissance writers and thinkers modified the idea of the monk's cell to create refuges in which books were the only company.
Ze zijn er altijd geweest in mijn leven. Vanaf mijn kleutertijd – ik herinner me nog het boekenplankje boven mijn bed waar vanaf mijn moeder 's avonds het boek pakte om me voor te lezen –, de lagere en middelbare schooltijd, mijn studietijd … altijd. Mijn ouders waren geen grote lezers al lazen ze wel. Mijn vader las altijd streekromannetjes, mijn moeder vanalles doorelkaar, waaronder literatuur, maar afgezien van een eenzame boekenkast met wat boeken en prullaria was er in mijn ouderlijk huis geen boekenverzameling om de eenvoudige reden dat er geen boeken verzamelt werden. Wanneer ik van mijn zakcentjes boeken begon te kopen, dat weet ik niet meer zeker, waarschijnlijk aan het einde van de lagere school en het begin van de middelbare school. Er was echter een andere hobby die mijn liefde voor lezen en boeken overvleugelde: muziek. Naast mijn schuchtere verzameling boeken ontstond een verzameling lp's en cassettebandjes (en later cd's). Wanneer de ommezwaai plaatsvond van muziek naar boeken kan ik niet precies zeggen, maar waarschijnlijk in de tijd dat ik in Amsterdam ging werken op loopafstand van een paar mooie boekwinkels en de boekenmarkt op vrijdag aan het Spui. Wat nu de oorzaak is geweest voor mijn liefde voor boeken en de behoefte om mij te omringen met boeken, dat weet ik evenmin zeker. Wellicht dat ik de intimiteit van het voorlezen van mijn moeder – de enige intimiteit van mijn ouders die ik me herinner – associeer met de aanwezigheid van boeken. Ook herinner ik me de opwinding en de magie van het leren lezen. Of had ik als kind een fantasierijke wereld die door middel van verhalen werd gevoed. Het kan natuurlijk ook iets basaals zijn als de werking van dopamine, oxytocine, endorfine of serotonine (doorhalen wat niet van toepassing is). Of al deze redenen tegelijkertijd, dat kan natuurlijk ook nog. Hoe dan ook, ik omring mij met boeken en inmiddels zijn het er zoveel, dat ik moet vrezen ze niet allemaal te kunnen lezen voordat mijn lezende ik ophoudt te bestaan. Alleen al de aanwezigheid en de mogelijkheid om ze te kunnen lezen geeft mij een voldaan gevoel. Ik voldoe aan het Japanse begrip tsundoku, al stapel ik geen boeken, maar heb ik ze netjes geordend in kasten staan. Soms loop ik 's avonds laat langs de kasten, pak er een boek uit, blader er in, proef wat zinnen of bladzijden en zet het weer terug. Het verbaast me dat zo weinig andere mensen dit verlangen naar boeken koesteren, daarom lees ik ook graag boeken over boeken en boeken over boekenverzamelaars om de geruststelling dat ik niet de enige ben. Al zijn er helaas ook veel ijdele en zelfgenoegzame verzamelaars. Maar natuurlijk, de associatie met de eenling, de monnik of heremiet, bevalt mij dan toch uitstekend.

* * *

Alrun Bernhard ''Het fijne is dat Jules Verne spannend is'' in: NRC, 20 februari 2025, via archive.today
Historicus Maarten van Rossem (1943) las als kind de boeken van Jules Verne en raakte meteen in de ban van de fantastische beschrijvingen en gebeurtenissen.
Alhoewel ik het betreffende boek niet gelezen heb en ik geen vader had die deze boeken las, laat staan een grootvader met een zolder met boeken, was ik in mijn jonge jaren evenzeer gefascineerd door die fantastische verhalen van Jules Verne. Ik verzamelde die blauwe bandjes, vroeg ze voor mijn verjaardag en spaarde zakcentjes op om ze zelf te kunnen kopen. Ik heb ze niet meer, maar de herinnering aan de geweldige leeservaringen heb ik zeker wel en soms mis ik die kinderlijke leeservaring, het onvoorwaardelijk weggevoerd worden in de wereld van een schrijver als Jules Verne. Ik weet niet of ik dat opgaan in een verhaal ooit bij een andere schrijver zo intens ervaren heb.

2067

22 februari 2025

kielzog (7)

Adam Shatz 'Wash out your ears' in: London Review of Books, Vol. 47 No. 3 · 20 February 2025, online
Over mijn kennismaking met de muziek van Olivier Messiaen heb ik al eens geschreven (#153). Ik luister maar zelden naar zijn muziek, toch beschouw ik mezelf als liefhebber, vooral van zijn orgelwerken. Ik noem hem wel eens de Bach van de twintigste eeuw, zeker wat orgelwerken betreft, maar verder slaat die vergelijking nergens op. Messiaen staat volledig op zichzelf, ging zijn eigen weg, was leraar van een nieuwe generatie componisten en zou hen stimuleren ook hun eigen weg te bewandelen. Messiaen verrijkte de westeuropese muziekgeschiedenis door zijn belangstelling voor niet-westerse culturen en vooral de ritmes uit andere werelddelen. Messiaen dacht in kleuren, zag kleuren bij elk akkoord (iets wat ik niet kan navoelen), transponeerde vogelgezang in zijn muziek en ontwikkelde een geheel eigen persoonlijke muzikale taal, dat hij beschreef in Techniques de mon langage musical en ook in zijn Traité de rythme, de couleur et d'ornithologie. Daarnaast speelde het katholieke geloof een belangrijke rol in zijn werk, maar in tegenstelling tot vele andere componisten uit de twintigste eeuw heeft dat niet tot kitsch geleid, laat staan dat het het waarderen van zijn muziek in de weg staat. Apparition de l'Église éternelle, een vroeg orgelwerk uit 1932, staat in mijn playlist silence, een playlist met muzieken die om één of andere reden een belangrijke rol in mijn luistergeschiedenis gespeeld hebben en soms nog doen. Bijzonder is het verhaal rond het ontstaan van het prachtige werk Quatuor pour la fin du temps: The work that first established Messiaen as a major composer outside the church, and which remains his most widely performed piece, was born of a different catastrophe: the fall of France in 1940. Mobilised as a stretcher-bearer a year earlier, Messiaen was captured by German soldiers in the woods near Nancy, and interned at Stalag VIIIA in Görlitz, Silesia. The conditions – the cold, the meagre rations – were gruelling, but a Catholic member of the Wehrmacht allowed him to keep his scores of Stravinsky, Berg and Ravel, and gave him music manuscript paper to write on. Composed in the prison's latrines and barracks, the Quartet for the End of Time was performed in the camp, by Messiaen (playing the piano) and three other inmates: the cellist Etienne Pasquier, the violinist Jean Le Boulaire and the clarinettist Henri Akoka, a Jew from Algeria. 'Never have I been listened to with such attention and such understanding,' Messiaen recalled.

* * *

Regan Penaluna 'Masham and me' in: aeon, 3 March 2023, online
Were it not for her friendship with John Locke, the radical feminist gems of philosopher Damaris Masham might be unknown. Op zoek naar een bespreking van het boek How to Think Like a Woman. Four Women Philosophers Who Taught Me How to Love the Life of the Mind van Regan Penaluna, stuitte ik op dit artikel dat smaakt als een voorproefje. I eventually realised my mistake. No person's work exists in a vacuum, and by acknowledging Masham's relationship to Locke – he broke her heart yet encouraged her philosophical work – I gained a deeper appreciation of her oeuvre, as well as her experience of being a woman in philosophy.

* * *

Annabel Abbs 'How Walking Shaped Simone and Hélène de Beauvoir's Art and Thought' in: Literary Hub, February 19, 2025, online
Simone's hiking was nothing like Nietzsche's "walking" or Thoreau's "sauntering." She marched. Like a machine. Her mind empty of all thought. And without (so she said) generating a single idea. But as I walked her paths, I began to understand that Simone's claim wasn't quite accurate.

2066

17 februari 2025

in den beginne was het woord (14)

preventieparadox

Het is een typisch geval van de preventieparadox: een ramp is afgewend, dús het gevaar is overschat.
Floor Rusman 'De laconieke houding is een vergissing' in: NRC, 15 februari 2025, via archive.today

2065

16 februari 2025

zonder context (135)

Elk verhaal is in essentie een brief van een schrijver aan een lezer.
Mariëtte Haveman 'Navigatie in een wereld zonder expliciete regels' in: de Nederlandse Boekengids 2024/4, 42

Maar in één ding heeft ze in ieder geval zeker gelijk, dacht ik na het lezen van The Fountainhead: de allerbeste boeken en artikelen bieden geen herkenning maar gooien je wereld overhoop.
Marian Donner Rooksignalen, 132

I reasoned: no forest, no deadfall; no deadfall, no firewood; no firewood, no tea; no tea, no meditation; no meditation, no hermits.
Bill Porter Road to heaven, 6

En soms is stilstaan / een andere vorm van stromen.
Maricela Guerrero 'Hoe in een precieze taal, anemoon?' in: Terras 26, 46

The Hippopotamus is like water: it has no shape of its own but, as it goes along, takes on the shape of whatever contains it.
Alessio De Santis The Hippopotamus Defence, 57

Hoe lukt het die eerste cel om zich in tweehonderd verschillende soorten op te delen, waarbij elke cel zijn eigen functie met een biljoen andere coördineert om een volmaakte baby te vormen die ademt, kirt, aan de moederborst zuigt en huilt wanneer ze honger heeft?
Jeremy Lent Het betekenisweb, 188

Net zoals een bepaalde configuratie van miljarden zenuwcellen in onze hersenen een gedachte kan voortbrengen als een geïntegreerd geheel, heeft het leven geleerd om een enorme verzameling succesvolle gedragingen te integreren tot een compleet organisme.
Jeremy Lent Het betekenisweb, 193

All texts have blank spaces that require the active participation of the reader to fill or leap. Any text can be read as polyphonic.
Joel Westerdale Nietzsche's Aphoristic Challenge, 162

2064

10 februari 2025

de eeuwige terugkeer (21)

[ eerdere afleveringen zijn hier te lezen ]

Vanaf 20 oktober 1879 tot ongeveer 10 februari 1880 verbleef Nietzsche in Naumburg bij zijn moeder en zuster. Aangezien Nietzsche geen vaste woon- en verblijfplaats meer had, zou men kunnen zeggen dat Naumburg zijn laatste thuis was.

In deze periode verscheen Der Wanderer und sein Schatten, dat het laatste deel van Menschliches, Allzumenschliches zal blijken te zijn. Pas in 1886 zullen alle delen in één band verschijnen.

In Menschliches zocht Nietzsche zijn eigen stem en nam hij bovenal afstand van Richard Wagner. Het is een keerpunt in zijn oeuvre waarin hij afscheid neemt van zijn leermeesters en een begin maakt met het zoeken naar nieuwe wegen. Ook in zijn denken was hij een thuisloze geworden.

Qua gezondheid maakte Nietzsche in deze periode één van zijn moeilijkste perioden door. Mein Zustand ist so fürchterlich und unheimlich wie nur je. Daß ich die letzten 4 Wochen überlebte, begreife ich nicht, schrijft hij op een briefkaart aan Marie Baumgartner, tegelijkertijd met de herzlichsten Neujahrsgrüße (KSB 5 nr. 916, 472). Soms vraag ik me af bij het lezen van al die ziekelijke ellende hoe hij het volhoudt. Im Ganzen bin ich glücklicher als je in meinem Leben: und doch!, schrijft hij in een brief Doctor Otto Eiser in Frankfurt, ergens begin januari 1880:

Lieber Herr Doctor,

Herzlichen Dank! Gerade dieser Tage dachte ich Ihrer, es verlangte mich mit Ihnen einmal wieder zu reden; es giebt Niemanden vertrauenswürdigeres als Sie. Aber um einen Brief zu wagen muß ich durchschnittlich 4 Wochen warten, bis die erträgliche Stunde kommt — und hintendrein habe ichs noch zu büßen! Deshalb Verzeihung, wenn alles auf meiner Seite beim alten bleibt — — schweigend, aber in Liebe.
Meine Existenz ist eine fürchterliche Last: ich hätte sie längst von mir abgeworfen, wenn ich nicht die lehrreichsten Proben und Experimente auf geistig-sittlichem Gebiete gerade in diesem Zustande des Leidens und der fast absoluten Entsagung machte — diese erkenntnißdurstige Freudigkeit bringt mich auf Höhen, wo ich über alle Marter und alle Hoffnungslosigkeit siege. Im Ganzen bin ich glücklicher als je in meinem Leben: und doch! Beständiger Schmerz, mehrere Stunden des Tages ein der Seekrankheit eng verwandtes Gefühl einer Halb-Lähmung, wo mir das Reden schwer wird, zur Abwechslung wüthende Anfälle (der letzte nöthigte mich 3 Tage und Nächte lang zu erbrechen, ich dürstete nach dem Tode). Nicht lesen können! Sehr selten schreiben! Nicht verkehren mit Menschen! Keine Musik hören können! Allein sein und spazieren gehen, Bergluft, Milch- und Eier-Diät. Alle inneren Mittel zu Milderung haben sich nutzlos erwiesen, ich brauche nichts mehr. Die Kälte ist mir sehr schädlich.
Ich will in den nächsten Wochen südwärts, um die Spaziergehe-Existenz zu beginnen.
Mein Trost sind meine Gedanken und Perspektiven. Ich kritzele auf meinem Wegen hier und da etwas auf ein Blatt, ich schreibe nichts am Schreibtisch, Freunde entziffern meine Kritzeleien. Das letzte, womit meine Freunde fertig geworden sind, folgt nebenbei, nehmen Sie es gütig auf, auch wenn es vielleicht Ihrer eignen Denkungart weniger willkommen ist. (Ich selber suche keinen "Anhänger" — glauben Sie es mir? — ich genieße meine Freiheit und wünsche diese Freude allen zur geistigen Freiheit Berechtigen)
Ihre liebe Frau steht vor mir als eine edle und starke Seele, welche mir wohl will. Ich bin und bleibe Ihr
getreuer F. Nietzsche
Ich habe schon einigemal längere Bewußlosigkeiten gehabt. Im letzten Frühjahr hatte man mich in Basel aufgegeben
Nach der letzten Untersuchung hat die Sehkraft wieder erheblich abgenommen.

KSB 6 nr. 1, 3-4

Deze brief geeft een inkijkje geeft in de persoonlijkheid van Nietzsche. Vele tijdgenoten benadrukten de vriendelijkheid van Nietzsche in contrast met de toon van zijn boeken en deze vriendelijkheid komt ook hier naar voren. Zijn ziekteverschijnselen maken hem soms niet alleen suïcidaal, maar veroorzaken ook een zekere isolatie. Nietzsche had veel vrienden waarmee hij veel correspondeerde, maar tegelijkertijd zocht hij de eenzaamheid waarbij hij maar al te vaak zijn verblijfplaats geheim hield en de correspondenten vroeg om de brieven poste restante te laten bezorgen. Of Nietzsche beschikte over reislust of dat reizen voor hem een noodzaak was, dat weet ik niet, maar dat hij voortdurend op zoek was naar een plek waar hij zich gezond kon voelen, dat is duidelijk. Daarbij was de mogelijkheid om te kunnen wandelen voor hem van belang om bezig te kunnen zijn met zijn enige troost, zijn Gedanken und Perspektiven. Dat hij geen aanhangers zoekt is eveneens een terugkerend thema. Hij zocht vrije geesten, mensen die bereid waren om na te denken over nieuwe waarden, over een nieuwe wereld.

Ich will in den nächsten Wochen südwärts, um die Spaziergehe-Existenz zu beginnen. Het zuiden, het mediterane klimaat, heeft Nietzsche altijd getrokken. Het verlangen naar wolkenloze hemels. Wanneer zijn vriend Paul Rée hem midden januari bezoekt moet hij vertelt hebben over zijn plannen om naar het zuiden te gaan. Ongerust over het welzijn van zijn vriend stuurt Paul Rée geld naar een andere vriend van Nietzsche, Heinrich Köselitz in Venetië.

Heinrich Köseltiz an Cäcilie Gussenbauer, 27. Januar 1880: "Gestern früh kam der Briefträger und brachte mir einem Zettel mit der Anzeige, daß ein Wertbrief mit 250 Franken auf der Post liege. […] Zu Mittag also gehe ich auf die Post und muß dann da lesen, daß mir der Freund Nietzsches […], nämlich Dr. Rée, diese Summe schickt, und zwar mit dem Bemerkungen, Nietzsche wollte jetzt von Naumburg nach dem Süden, wahrscheinlich nach Riva, gehen, aber Nietzsche allein dort zu wissen, sei schrecklich; er erlaubte sich deshalb, mir eine kleine Summe (200 Mark) Zur Reise dorthin zu übersenden usw. […] Ich habe die ganze Sache nur dahin zu verstehen, daß sie nicht auf mich als einzelne Person, sondern auf Nietzsche Bezug hat, daß ich gleichsam als Mittel gebraucht werde, zur Linderung von Nietzsches traurigem Zustand beizutragen; in diesem Sinne habe ich das Geld anzunehmen und mich nur dafür zu bedanken, daß mir durch diese Reise eines der größten Vergnügen gegönnt ist, nämlich mit meinem großen väterlichen Freund einige Zeit lang Gedanken und Empfindungen auszutauschen." [Podach (1932) S.71-72]

Chronik, 466

Op (waarschijnlijk) dinsdag 10 februari 1880 vertrekt Nietzsche naar het zuiden. Köselitz schrijft achteraf aan Gussenbauer dat Nietzsche een treinkaart voor Leipzig naar Venetië had om hem te verrassen. De reis zou echter anders verlopen.

2063

10 februari 2025

kielzog (6)

Yurara Sarara Calm gardens in Japan   心が落ち着く日本庭園集, via YouTube
Ook al weet ik wel dat het geïdealiseerd is met die muziek en langzame camerabewegingen, maar ach, wat houd ik toch van die stilte en ogenschijnlijke eenvoud! Ik kan hier eindeloos naar kijken.

* * *

Adam Kirsch 'A Need for Roots' in: Jewish Review of Books, winter 2025, online
Alhoewel ik heel ambivalent sta tegenover de religiositeit van deze veel te jong gestorven denker, Simone Weil, toch blijft zij op één of andere manier intrigeren. Sympathiek artikel dat tevens een mooie kennismaking is.

* * *

Lily Meyer 'The Art of Reading Like a Translator' in: The Nation, January 30, 2025, online
In The Philosophy of Translation, Damion Searls investigates the essential differences—and similarities—between the task of the translator and of the writer. Men kan eindeloos gesprekken voeren over de waarde van een vertaling of van vertalen überhaupt, maar soms zullen we het ermee moeten doen, onze kennis van andere talen dan de moedertaal is doorgaans beperkt. In ieder geval bij mij. Eigenlijk lees ik naast het Nederlands alleen Engels en soms Duits (meestal in verband met het werk van Nietzsche). Er ligt daarbij altijd een woordenboek voor het grijpen. Ik lees niet als een vertaler, maar ik ben wel een trage lezer, zoals ik in zovele zaken traag ben. Maar het idee om te lezen alsof je een vertaler bent vind ik een boeiend idee, al zou ik niet weten of ik dat in praktijk zou kunnen toepassen. In The Philosophy of Translation, Searls shows that reading as a translator, or reading like a translator, is a method of reading very, very well. Ongetwijfeld.

2062

3 februari 2025

kielzog (5)

Sam Vladimirsky 'Electric Garden' via aeon, 22 January 2025, online
How an artist transformed a dilapidated hunting lodge into a house made of dreams

* * *

deadly nightshade Why Does Society Reject Genius?, via YouTube
deadly nightshade noemt een aantal mensen uit de geschiedenis die inderdaad deels of helemaal gelijk hebben gekregen, maar dat wil nog niet zeggen dat alle tegendraadse, zelfstandige denkende mensen die tegen de heersende normen en waarden ingaan gelijk hadden en de geschiedenisboeken haalden. En neem nou zo'n dwaallicht als Maarten Luther. Zijn bewonderenswaardige tegendraadsheid leidde mede tot de Reformatie en het ontstaan van protestantse kerken, een beweging waarvan de waarden en normen ons rijp maakten voor een arbeidsethos die de Industriële Revolutie tot een groot succes maakte, een revolutie die mede tot een destructieve klimaatverandering heeft geleid. Dank Maarten Luther (heerlijk om eens kort door de bocht te gaan!). Er zijn toch ook mensen die hun leven conformistisch vormgaven en als vernieuwer de geschiedenis zijn ingegaan. Iemand een genie noemen is wel een aardige manier om je bewondering voor iemand te uiten, maar verder tamelijk flauwekul.

* * *

Dennis Duncan 'The Grammar of Angels by Edward Wilson-Lee review – spellbound. The short, blazing life of Italian philosopher Pico della Mirandola' in: The Guardian, 23 Jan 2025, online
Wie kent Pico della Mirandola nog? Deze veel te jong gestorven, tegendraadse, hoogbegaafde jongeman die de Katholieke Kerk op de kast wist te krijgen zal het vandaag de dag waarschijnlijk goed doen bij menig geïnteresseerde in esoterie. Vooral zijn Oratio de hominis dignitate wordt nog gelezen. Het doel van het werk was uiteen te zetten hoe mensen door kabbalistiek en magie engelen konden worden en vervolgens opgaan in God, lees ik op Wikipedia. Voorwaar geen kattenpis.

2061

3 februari 2025

marginalia (13)

Op een dag zal ik het nog steeds niet begrijpen en werkelijk, daar is volharding voor nodig.

* * *

We zijn allemaal gelijk, maar we zijn allemaal verschillend in gelijk zijn.

* * *

Als het waar is dat de tijd steeds sneller gaat naarmate men ouder wordt, dan wil ik een klok die steeds langzamer gaat naarmate ik ouder word.

* * *

Terugkijkend op de eenentwintigste eeuw worden de jaren twintig het tijdperk van de idioten genoemd.

* * *

Dat politici zich nog steeds druk maken over onze welvaart, is een luxe dat we ons niet meer kunnen veroorloven.

* * *

Ik ben geen psycholoog, maar de zevenenveertigste president van de Verenigde Staten 'wij noemen zijn naam niet meer' lijkt te voldoen aan omschrijvingen van een psychopaat.

2060

28 januari 2025

kielzog (4)

Buitenhof Over moed en hoop: lessen uit de geschiedenis | Beatrice de Graaf | Buitenhof, via YouTube
Nou ja, wat hij schreef over de oorlogsdreiging in zijn tijd is, dat hij zegt eh, het allerergste is (…), dat de regels die vanaf de middeleeuwen zijn opgebouwd om de beschaving te handhaven — daar schreef hij altijd over: cultuur, beschaving, middeleeuwen — eh, die regels die worden weliswaar altijd met voeten getreden maar de regels zijn er nog. Maar we leven nu in het tijdperk, schrijft hij dan '34 '35, dat de beginselen zelf bij het grofvuil van de geschiedenis zijn gezet. Het is zover gekomen dat het systeem van het volkenrecht niet langer als beschaving wordt erkend en dat we terugzakken tot onder het niveau van archaïsche cultuur en terechtkomen in volstrekte geweldadigheid.

* * *

Einzelgänger When Life Hurts, Let Go | A Stoic Lesson for Inner Peace, via YouTube
Einzelgänger is liefhebber en wellicht ook kenner van het stoïcisme en al ben ik fan van zijn kanaal op YouTube, zodra het over stoïcisme gaat, krijg ik jeuk bij al die stoïcijnse redelijkheid, deugdelijkheid, blijdschap en innerlijke vrede. Overigens moet ik bij al dat stoïcijnse loslaten van datgene waar we geen controle of invloed op hebben altijd denken aan die scène met John Malkovich en Michelle Pfeiffer uit de film Dangerous Liaisons (Stephen Frears, 1988). Lange leve de vrije associatie!

* * *

Ed Simon '"Anarchism Means That You Should Be Free." On the Literature of Liberation' in: Literary Hub, January 27, 2025, online
Ed Simon Considers the Life Alexander Berkman, Anarchist, Would-Be Assassin, and 19th-Century Luigi Mangione (…) Butler, who didn’t describe herself as an anarchist, nonetheless explores similar themes in the Parable of the Sower. Written in 1993, Parable of the Sower and its sequel envisions a distant, dystopian 2024. Teenager Lauren Oya Olamina lives in a California ravaged by crime and wild-fires; the United States is on the verge of electing a fascist whose motto is "Make America Great Again."

Ik heb altijd een vage belangstelling gehad voor het anarchisme. In mijn vormende jaren heb ik er vaak mee gekoketteerd, zoals ik ook vaak koketteerde met astrologie en andere ideeën. Sinds ik mijn geloof in een god heb opgegeven heb ik nooit meer een vastomlijnde visie op het leven gehad. Mijn belangstelling voor het anarchisme en anarchisten raakte vermoedelijk ook op de achtergrond door mijn belangstelling voor het taoïsme, een religie die anarchistische kantjes heeft. Maar ik ben geen taoïst, anarchist or whatever, maar gewoon jwl die er graag over leest, waarbij ongetwijfeld in de stofwisseling in mijn hersenen elementen van het gelezene opgenomen worden die voor mij vruchtbaar zijn, de rest verlaat het geheugen. Zo kan ik bijvoorbeeld sympathie hebben voor sommige acties van een anarchistische beweging als Extinction Rebellion zonder de behoefte en de moed te hebben om met hen mee te doen. Uiteindelijk ben ik veel te laf voor de activistische kant van het anarchisme, zelfs voor de pacifistische variant ervan.

2059

27 januari 2025

honderd woorden (43)

Is de maatschappelijke boodschap niet voortdurend dat we actief moeten zijn, ondernemend, dat we lachend door het leven moeten gaan, positief moeten zijn, hard werken en vooral energiek consumeren en dat alles bij voorkeur gezamenlijk? Alles voor de economie, nietwaar? De wereld gaat niet alleen aan vlijt, maar ook aan interactief positivisme ten onder. Mensen die zich thuis voelen in dat aanstellerige positivisme, moeten dat vooral doen, ik heb daar geen bijzonder oordeel over, behalve dan dat ik die mensen vaak uitermate vermoeiend vind. Tegelijkertijd probeer ik alle facetten van het leven te omarmen, zoals het zich aan mij aandient.

2058

12 januari 2025

kielzog (3)

Morten Høi Jensen "Operation Nietzsche. 'How Nietzsche Came in From the Cold'" in: Commonweal, December 24, 2024, online
As Colli later put it: "In truth, Nietzsche must not be interpreted in any way. We must simply lend him our ears." (…) Montinari, whose East German connections proved useful, spent the next several years deciphering and decoding Nietzsche's manuscripts in Weimar, where he "exchanged the large bills of ideological convictions for the small change of textual criticism," as Felsch puts it. According to the unofficial Stasi informant in charge of surveilling him, he went about his work with a pietistic devotion, blind to all other concerns. "My life takes place here amid great quiet and absent outside events," he wrote one week after the Berlin Wall had gone up.

* * *

Einzelgänger When You Seek It, You Lose It | The Zen Secret to Letting Go, via YouTube
Einzelgänger wijst als zovelen voor hem naar de maan in de wetenschap dat de vinger de maan niet is. Helaas heeft het westerse zenboeddhisme doorgaans maar weinig te maken met het Japanse zenboeddhisme en is het een leuke hobby geworden voor hoogopgeleiden die hun protestantse geloof achter zich gelaten hebben. Maar veel kwaad kan het ook niet en er wordt hier en daar ook al een aardig centje mee verdient aan mensen die graag tonen hoe zen ze wel niet zijn.

* * *

Inanna Hamati-Ataya 'There are no pure cultures' in: aeon, 10 January 2025, online
All of our religions, stories, languages and norms were muddled and mixed through mobility and exchange throughout history.

Globalisation theorists following the sociologist Roland Robertson use the term 'glocalisation' to describe how local cultures digest the products of the global market and turn them into something seemingly new. Through this process, incoming goods — technologies, ideas, symbols, artistic styles, social practices or institutions — are assimilated, becoming hybrid recreations that take on new meanings. These recreations are then redeployed as new markers of cultural or class distinction, sedimenting borrowed cultural products in the collective consciousness to the point of misrecognition. And so the global becomes local, the foreign becomes familiar, and the other becomes us. Glocalisation is how and why we collectively forget. Such is the silent trick of every single globalisation in our history: our forgetfulness of it is the method and mark of its success.

Every generation appropriates the inheritances of global exchanges and refashions them as its own. Excavating the sediments our predecessors left in our collective consciousness is not a task that we are naturally disposed to perform. It is an act of remembrance and self-understanding that can destabilise our identities because it counters the processes that endow them with authenticity.

2057

5 januari 2025

brieven aan M. (1)

Beste M.,

The leaves in the stream move without a plan
the clouds in the valley drift without design
I closed my eyes and everything was fine
I opened them again because I love mountains
— Stonehouse

Deze vertaling van een Chinees gedicht toegeschreven aan een heremiet die in het Chinees schijnbaar Stonehouse werd genoemd, kwam voorbij in de documentaire over Red Pine. Voor mij zit hier alles in, dit is taoïsme, dit verwijst naar tao. Wanneer iemand mij vraagt wat ik daarmee bedoel, kan ik bijna alleen maar in paradoxen spreken. Tao draagt zonder te dragen, tao geeft vorm zonder vorm te geven. Maar het mooiste vind ik die laatste zin, daar werd ik blij van, brengt alles terug tot het menselijke. Wie er oog voor heeft ziet de schoonheid van het stromende water met dat blaadje, de wolken die langs en over de bergen drijven.

Je weet, ik zeg vaak dat onze wereld wel wat meer taoïsme kan gebruiken, omdat de wereld van het taoïsme zo contrasteert met de onze. Tegelijkertijd besef ik, dat als er iets als tao zou bestaan, dan moet het ook in onze wereld werkzaam zijn. In het taoïsme wordt vaak gesproken over 'natuurlijke gang gaan' en dat de ellende in de wereld komt als men gaat forceren, tegen de natuurlijke loop der dingen ingaat. Als de wereld tot de huidige stand van zaken is gekomen door mensen die te veel geforceerd hebben hoe kun je dan de weg terugvinden? Je kunt het taoïsme immers niet forceren.

Door het te tonen. En het toont zich overal voor wie er oog voor heeft, zoals Stonehouse er oog voor heeft. Het kan een vogel zijn die fluit, een leeuw die brult of eenvoudigweg dat plantje in mijn huiskamer dat elke dag als het donkerder wordt zijn blaadjes sluit en weer opent als het weer lichter wordt, ik vind het elke dag weer wonderbaarlijk hoe zo'n fragiel plantje dat doet elke dag. Of dat tonen naar het mystieke wijst, zoals Wittgenstein beweerde, dat weet ik niet, dan zijn we het weer aan het moeilijk maken wat eenvoudig kan zijn, dan zijn we weer een wereld achter de wereld aan het creëren. Kijk, luister, voel, proef en glimlach, dat is toch genoeg? En leef. We hebben al die andere werelden niet nodig, één is genoeg. Uiteindelijk zouden we ook het taoïsme niet nodig hoeven te hebben.

Bill Porter toont ons de Chinese heremieten, hij wil laten zien dat ze nog bestaan, hoe ze leven en of ze eventueel iets willen vertellen over hun ervaringen. Misschien kunnen we er iets als wijsheid in vinden, al weet ik niet zo heel goed wat wijsheid is. Ik heb alleen hoofdstuk één van het boek Road to Heaven nog maar gelezen, dus wat er komt is nog een verrassing, je weet, ik ben een langzame lezer en schrijver. Maar Bill Porter is een aangename en goede verteller en ik denk ook een vriendelijke man. Wist je dat hij ondertussen al eenentachtig is?

Wat ik in documentaires al gezien heb over hem en zijn bezoeken aan Chinese heremieten, daaruit kan ik concluderen dat het contrast met onze wereld niet groter kan zijn en het wordt dan eens te meer duidelijk hoe ongelofelijk kunstmatig onze wereld is geworden. Dat leidt er dan onder andere naar toe dat we te veel koeien hebben die te veel poep produceren en dat is dan weer een probleem vanwege stikstof. Je kent het probleem en het zou verschrikkelijk lachwekkend zijn als het tevens niet ook dieptriest is. En het wordt nog triester als je bedenkt dat de door ons gekozen volksvertegenwoordiging met haar regering het probleem eenvoudigweg niet weet op te lossen. Een voorbeeld van hoe onontwarbaar ingewikkeld onze wereld is geworden. Goed, ik idealiseer het leven van een Chinese heremiet niet, die heeft ongetwijfeld zijn eigen problemen, zijn dagelijkse besognes met elementaire levensbehoeften, net als ik natuurlijk. Ik kan ook niet meer echt weg uit deze kunstmatige wereld, ik ben ermee verbonden, ik kan er relatief goed in overleven, dat zou me in de bergen van Zhongnan niet lukken.

Ik herinner me ineens een aardrijkskundeboekje van de middelbare school. Daar stond een tekening in van een man in lompen, mediterend tegen een muurtje, misschien was hij ook aan het bedelen en die man werd met grote passen gepasseerd door een gemaatpakte werknemer, aktentas in de hand, die vooral haast moest uitstralen. Het ging waarschijnlijk over cultuurverschillen en ik herinner me dat mijn sympathie ogenblikkelijk uitging naar die mediterende man terwijl ik nog geen idee had van de wereld die daarachter school. Natuurlijk, het is zwartwit, er zit van alles tussen, maar ik heb nooit de wens gehad om een gemaatpakte en gestropdaste werknemer te worden, laat staan dat ik daar enig talent voor zou hebben. Wat niet wegneemt dat ik daarmee niet automatisch alle mensen die dat wel doen zou willen veroordelen. Iemand zei onlangs tegen mij: ik begrijp mensen niet, daarom heb ik maar geen oordeel over ze. Ik herkauw deze uitspraak nog bijna dagelijks.

Ik merk dat ik weer eens ouderwets aan het brieven schrijven ben, ik zou zo nog heel lang door kunnen gaan, maar ik moet niet in deze eerste brief al mijn kruit verschieten en wat bewaren voor een eventueel volgende brief, want dat is de bedoeling, dat er meer brieven volgen. Maar ik moet je vragen om je geduld, ik heb een ander tempo en zal zo nu en dan ook aandacht willen geven aan andere onderwerpen en boeken.

Laat ik dan sluiten met een vraag aan jou: hoe ben jij met het taoïsme in aanraking gekomen en hoe heeft dat jou beïnvloed?

met vriendelijke groeten,
Jan-Willem

2056

5 januari 2025

kielzog (2)

deadly nightshade Stop Living for Others: Nietzsche and the Power of Authenticity via YouTube
Ik ben maar een liefhebber van het werk en leven van Friedrich Nietzsche, geen kenner, maar soms voel ik aan dat Nietzsche voor een karretje gespannen wordt en ik denk dat dat ook zo is in deze bijdrage van nightshade. Soms omschrijf ik het werk van Nietzsche als een doos met puzzelstukjes zonder een voorbeeld hoe het moet worden. Algauw ontdek je dat er geen randen en hoeken zijn en dat er weliswaar hier en daar stukjes aan elkaar passen en een beeld vormen, maar heel veel stukjes passen nergens, lijken nergens bij te horen. Ergo, soms lijken de stukjes afbeeldingen aan beide zijden te hebben. Wat past blijven eilandjes en je hebt geen idee waar het naartoe gaat, laat staan of er wel een eindresultaat mogelijk is. Daarom zeg ik soms voorzichtig dat er geen filosofie van Nietzsche is, alleen maar een filosoferen van Nietzsche. Iedereen kan er puzzelstukjes uithalen om in zijn verhaal te passen, ergo, je kan je eigen verhaal soms (deels) presenteren als het verhaal van Nietzsche en ik vermoed dat dat hier ook gebeurd. Alleen al die zogenaamde zoektocht naar je ware zelf, ik denk dat Nietzsche daar hoofdschuddend vriendelijk om zou glimlachen achter zijn snor. (30.12.2024)

* * *

Ward Serrill Red Pine Film via vimeo
met heel veel dank aan ikmasker voor het zenden van de link
The leaves in the stream move without a plan / the clouds in the valley drift without design / I closed my eyes and everything was fine / I opened them again because I love mountains / Stonehouse (32:44-33:00) Hink-stap-springend door het leven van Bill Porter aka Red Pine, die uiteindelijk bekendheid kreeg als vertaler van Chinese poëzie, boeddhistische en taoïstisiche teksten, in China zelf een gevierd man werd door de vertaling naar het Chinees van zijn boek Road to Heaven, een verslag van zijn zoektocht naar Chinese heremieten in het Zhongnan gebergte. Mooie documentaire van een mooie man die ook nog bijna terloops verteld over zijn visie op vertalen. Zie ook: aizhetian Chinese Hermits with Red Pine ~ Rare Documentary via YouTube. (1.1.2025)