Jan-Willem Lubbers

1

…

Leven is als het lezen van een boek terwijl het geschreven wordt. Alleen, spelfouten, grammaticale oneffenheden, kromme zinnen, alles wat een schrijver zou willen verbeteren, dat valt niet te herstellen. Maar het is wel jouw boek en jij bent de enige lezer. De vraag van Nietzsche dient zich aan: zou je je leven keer op keer willen herlezen? Ondanks alle pijn en verdriet is mijn antwoord steeds vaker een volmondig ja!

* * *

Het lijkt wel alsof het loof dichter en groener is dan ooit.

* * *

Mijn boek zal dan aanvangen zoals het laatste boek van Brouwers met het beletselteken en eindigen met een vraagteken.

* * *

Het bos was op haar best vanochtend. (Is het bos vrouwelijk? Het zou vrouwelijk moeten zijn.) De belichting van de ochtendzon, het blikkeren op het water van het ven terwijl de kikkers kwaakten, de polyfonie van de vogels, alles zo prachtig dat ik me niet eens stoorde aan het altijd aanwezige orgelpunt van het geluid van het verkeer op de snelweg. Een tijd stilgestaan om te luisteren. Het verlangen om eindeloos te wandelen. Ik moest weer aan de film Compostella denken. Maar vandaag niet, vandaag een korte wandeling om mijn nieuwe wandelschoenen in te lopen. Als je dan toch een schoen moet zijn, dan kun je maar beter een wandelschoen zijn, dan zie je tenminste nog iets in je schoenenleven. De oude schoenen stonden er een beetje beteuterd bij, na vier, vijf jaar trouwe dienst, het profiel versleten, naden die beginnen los te laten. Het spijt me jongens, jullie tijd zit er op, maar ik zal jullie nog niet wegdoen, jullie mogen hier nog een mooi pensioen genieten.

Natuurlijk is het vooral het fragmentarische van Kenkō dat me aantrekt. Teksten als marginalia bij het leven. Vaak lijken de verbanden tussen de teksten volkomen te ontbreken, het enige dat ze verbind is de persoonlijkheid van de schrijver. Boek der rusteloosheid van Pessao, de nagelaten fragmenten van Nietzsche. De gedichten van M.I. wellicht? Zijn mijn teksten ook geen marginalia bij mijn leven? Of zijn ze daarvoor tegenwoordig teveel gecomponeerd? Als ik er nu eens toe overging om al die kleine fragmenten die mijn website nooit halen eens te gaan zien als marginalia en ze eenvoudigweg te plaatsen, misschien dat dat mijn verlammende onzekerheid enigszins doorbreekt?

1772 | 17.5.2020

2

Toen ik vanochtend voordat ik aan het werk ging nog even een boswandeling maakte, moest ik terugdenken aan mijn wandelingen vanaf het Amsterdamse Centraal Station naar mijn werk aan het Molenpad. De stilte van een stad voor de storm. Hooguit een bevoorrading hier en daar, een enkele toerist die met zijn rolkoffer vroeg op pad is of de vrouwen die zichzelf al in de etalage zetten op dat tijdstip. In die tijd verzon ik mijn stukjes gedurende die wandelingen en op mijn werk vond ik dan vaak een moment om het op te schrijven. De tijd dat mijn website nog een weblog was met een mogelijkheid om te reageren. De tijd dat je elkaars weblog bezocht, op elkaar reageerde, elkaar een beetje leerde kennen. Nu is de functie door facebook overgenomen en mis ik de creativiteit die sommige webloggers in de vormgeving van hun weblog legden.

En meneer Tuli die ik onderweg altijd even groette.

* * *

Drie eekhoorntjes vanochtend die aan het rondrennen waren en in bomen klommen. Ik keek op een afstandje toe. Hun huppelen deed mijn gemoed even opspringen.

* * *

Een programma als Tokidoki stipt alleen maar aan. Toont zonder oordeel. Ik verwonder me mee met mevrouw Cornelisse. De atomisering van een samenleving, is dat de prijs die Japan betaald voor het succes van een vrije markteconomie? Of zijn er andere oorzaken aan te wijzen voor het verschijnsel dat veel Japanners zich willen onttrekken aan sociaal contact. Een overgeorganiseerde samenleving met veel geschreven en ongeschreven regels in de omgang. Voorspelbaarheid, maar wellicht ook een cultuur van schaamte wanneer men niet kan voldoen aan de te hoge verwachtingen van de groep. Dan distantieert men zich liever. Wie het contact vermijdt, kan ook niet falen. Fortificatie die leidt tot zelf-isolatie (fysiek en mentaal). De machteloosheid tegenover de grote, boze buitenwereld. Zou het leren van een stoïcijnse levenshouding helpen? Ik moet denken aan de films van Ozu, waarin aandacht voor de conflicten tussen de oudere en jongere generatie. Kinderen die zich willen onttrekken aan de dwingende etiquette, niet luisteren, brutaal zijn. Ik zie het verband met het huidige Japan niet.

Ik vroeg me af hoe een programma eruit zou zien als een Japanse collega van mevrouw Cornelisse naar Nederland zou afreizen om een vergelijkbaar programma te maken. Waarover zou hij of zij zich verwonderen? Welke Nederlandse woorden zou zij als uitgangspunt nemen? Gezellig, lekker, leuk, uitdaging …? Woorden die hoog scoren tegenwoordig.

* * *

Een collega die bedankt voor alle berichten en zegt dat ze het probleem nu in scope heeft. Gruwel. Ik zal nooit wennen aan taalvervuiling.

* * *

Kenkō, 25: Zo zie je maar dat het geen zin heeft om plannen te smeden voor een toekomst die je nooit zult beleven. De toekomst ligt altijd achter de horizon. Perspectief bieden met zogenaamde stippen op de horizon is onzin als het om een perspectief in de toekomst gaat. Men kan nooit zien wat er voorbij de horizon ligt. Plannen maken voor de toekomst geeft richting, maar men moet er altijd rekening mee houden dat ze niet verwezenlijkt zullen worden. Toen ik twintig was kon ik me niet voorstellen dat ik getrouwd en vader was op mijn dertigste. Op mijn dertigste kon ik me niet voorstellen dat ik voorbij mijn veertigste in een groot huis in B. zou wonen. Toen kon ik me niet voorstellen dat ik tien jaar later alleenstaand in een flat in Z. zou wonen. Hoe zal mijn leven eruit zien wanneer ik vijfenzestig ben? Haal ik de vijfenzestig überhaupt?

Is het eigenlijk wel mogelijk de tijd als een landschap te zien?

1773 | 18.5.2020

3

NRC Het is stil op straat, maar je hoort de buren meer

Het is als met tijd. Tijd kun je meten, handig voor wetenschappers, maar je kunt tijd ook ervaren en dan duurt die ene seconde een eeuwigheid. Meneer Bergson. Met stilte is iets vergelijkbaars aan de hand, meen ik. Geluidsterkte kun je meten, handig voor onderzoekers. Maar je kunt geluid niet in een reageerbuis proppen en vervolgens wat stilte toevoegen om te kijken of het geluid afneemt. Stilte is geen afwezigheid van geluid (denkend aan het boekje Niets van Frank Close, waarin hij beschrijft dat een vacuüm niet hetzelfde is als leegte). Stilte wordt net als tijd niet als een natuurkundig fenomeen ervaren en waar je bij tijd nog op de klok kunt kijken, zo kijken maar heel weinig mensen op een geluidsmeter om het aantal decibel van het moment te bepalen. Meneer Bell. Stilte is een andere vorm van geluid. Stilte kan oorverdovend zijn (denk aan de seconde die een eeuwigheid duurde). Stilte kan als een stem uit de hemel komen, er zijn gelovigen die menen God te vinden in de stilte. Meester Eckhart. Stilte kun je ruiken, proeven, voelen en in zeldzame gevallen: zien. Maar bovenal kun je stilte horen. Bij het denken over stilte gaan bij mij altijd de alarmbellen rinkelen en dalen de spoorbomen: pas op, zweverigheid ligt op de loer. Hoe kan ik de juiste formulering vinden om te omschrijven wat stilte is? Waarin onderscheidt stilte als geluid zich van dat andere geluid, het lawaai? Waarom is het bulderen van een storm stilte en het geluid van een bladblazer lawaai? Is stilte vanzelfsprekend geluid? In tegenstelling tot geluid dat geforceerd is? Het waaien van de bomen, het klotsen van het water, het loeien van een koe? In tegenstelling tot een voorbij rijdende brommer, een startende auto, ruziënde buren? Dat zou lawaai tot iets menselijks maken. En, zou muziek zonder stilte lawaai zijn? Zou een tekst zonder voldoende ruimte om tussen de regels te lezen, lawaai zijn? Zou een dans zonder stilstand lawaai zijn? Zou een schilderij … ik hoor de slagbomen dalen. Minder menselijke activiteit betekent meer stilte, betekent meer ruimte om in te vullen, betekent meer mogelijkheden om creatief te zijn. En hebben we daar een virus voor nodig om daar achter te komen?

1774 | 19.5.2020

4

M. typeerde enkele filosofen als 'intellectuele wabi-sabi, met een randje'. Dat beeld bevalt me wel, ik moest erom lachen.

* * *

Ik heb een hekel gekregen aan laat opstaan, ik heb dan het gevoel dat ik mooiste en productiefste uren mis. Ook op vrije dagen. Juist op vrije dagen. Ik wil de tijd benutten, al was het maar met niets doen, met dagdromen, reflecteren. Ik wil zoveel mogelijk tijd overhouden voor activiteiten waar ik echt om geef. Toch houd ik ook van de late avonduren en dat conflicteert. Ik heb het al eens geprobeerd, minder slapen, ongeveer vijf uur per nacht. Het doet me geen goed, ik heb echt zeven à acht uur slaap nodig. Zelfs dan overkomt het me nog wel eens, dat tijdens het lezen mijn ogen dicht vallen. Eerst de fase dat ik ze nauwelijks open kan houden, dat ik meer moeite ga doen om te focussen op wat ik lees. Dan de fase dat het niet meer lukt, de letters blijven vaag. Het volgende ogenblik word ik wakker, vaak het boek nog in de hand.

* * *

Mijn boekenkast is een delta. Als ik al die boeken overzie die ik lees, die ik wil lezen, die ik heb gelezen, dan zie ik allemaal vertakkingen. Natuurlijk is daar de stroom met boeken van en over Nietzsche en de stroom die zijn eigen weg gaat, het taoïsme. Hoofdstromen die zelf weer vertakkingen hebben. Daar kronkelt de Nederlandse literatuur met zijstromen van enkele auteurs. Hetzelfde geldt natuurlijk voor de buitenlandse literatuur. Ik kan eindeloos doorgaan. Het mooiste is wanneer verschillende vertakkingen elkaar kruisen en samen komen. Het zou mooi zijn wanneer dit alles in een zee uitkomt en die zee zou dan een boek geschreven door mezelf moeten zijn. Ik kan die zee niet zien, het ligt voorbij de horizon.

1775 | 22.5.2020

5

Hoe vroeger de wandeling des te mooier het ochtendlicht tussen de bomen.

De nieuwe wandelschoenen zijn vriendelijk voor me, geen pijn, geen blaren, ook niet na een lange wandeling. Ze lijken zich vrijwillig en gemakkelijk te vormen naar mijn voeten.

Nu een groot deel van Heidestein is afgezet voor publiek, loop ik om het afgezette gebied heen. In mijn langzame tempo en met de momenten van stilstaan om rond te kijken en te luisteren een wandeling van ongeveer twee en een half uur.

Foto gemaakt van een boom die over het voetpad heen gevallen is. Bomen trekken zich, terecht, niets aan van de wegen van mensen.

Het bos was eveneens vriendelijk voor me. Het fluisterde me het verhaal in waar ik naar op zoek was. Het begin is er, het einde ook en vele flarden van fragmenten voor het middenstuk. Hoe langer ik erover nadacht, hoe meer ik in het verhaal verloren liep. Ik zag het als het ware voor me, de plaatsen, de personages. Nog helderder dan bij De Avondwandeling.

Nu kwam ik dus thuis met een blok klei dat nog geboetseerd moet worden. Nu mogen mijn vingers gaan wandelen terwijl mijn voeten tot rust komen.

Er zijn mensen die gaan wandelen in de natuur om hun hoofd leeg te maken. Ik wandel om ruimte en rust te creëren en om te luisteren naar wat er in mijn hoofd met mij mee wandelt en een gesprek met mij voert. Er openen deuren en luiken, zolders en kelders en er dienen zich beelden en verhalen aan waarvan ik dacht dat ik ze kwijt was.

1776 | 23.5.2020

6

Snippers, dacht hij, wat doe je met snippers? Fragmenten die slechts uit één zin bestaan. Of misschien dat niet eens. Eigenlijk had hij er hekel aan wanneer schrijvers om het effect een zin met veel aplomb tussen twee witregels zetten, om een zin belangrijker te maken dan hij is, als een conclusie die onweerlegbaar uit het voorgaande zou moeten blijken. Maar zijn snippers zouden niet uit het voorgaande voortkomen, ze zouden geïsoleerd staan, zonder context, zomaar. En waarom? Hij wist het niet.

Het ongemakkelijke inzicht dat dat wat hij wegzet als marginaal, eigenlijk wel eens de kern zou kunnen zijn.

Waarom hij de ene keer in de derde persoon en de andere keer in de eerste persoon schrijft, dat wist ik niet.

* * *

Alles moet anders, zei hij. Hoezo, alles moet anders, vroeg hij. Nou, als we met zo velen op de wereld zijn, dan moeten we rustiger, kalmer, bescheidener zijn, constateerde hij. Hoe wil je dat bereiken, vroeg hij. Door stil te zijn, opperde hij. Door stil te zijn, vroeg hij verbaasd. Ja, door de veranderingen niet na te streven. Door niets te willen bereiken, bereik je alles. Door niets te doen, blijft niets ongedaan. Laozi, weet je wel, leerde hij. Bullshit, concludeerde hij. Inderdaad, lachte hij. Maar toch, zeiden ze tegelijk.

* * *

De gedachte kwam op dat waar de westerse filosofie vooral naar fundamenten zoekt, het aziatische denken vooral gericht lijkt op de ervaring dat er helemaal geen fundamenten zijn.

* * *

Eerste Pinksterdag. Met zonsopkomst het bos in. Ik hoopte vandaag niemand tegen te komen en dat is lange tijd gelukt. Aan het einde van de wandeling liep ik langs een fietspad en het was voorspelbaar dat juist daar verkeer langs zou komen. – Het geluid van de banden van een racefiets op het asfalt klinkt als het aanvliegen van een bijenzwerm. – In het begin van de wandeling realiseerde ik me een moment dat ik het orgelpunt van het verkeer niet hoorde, het was zowaar lange tijd afwezig. - Soms heb ik de stille hoop dat de hele mensenwereld tot stilstand komt, zoals in het boek en film De wand –. Mijn neus is niet mijn sterkste zintuig, maar vandaag had ik een paar maal de sensatie het bos te ruiken!

De zwijgzaamheid van de bomen in het bos lijkt op de zwijgzaamheid van mijn boeken en ik vroeg me af wat ze me te vertellen zouden hebben als ze konden spreken.

Vaak voer ik hele gesprekken met Fritz, maar vandaag liep hij steeds achterop en als ik ergens stilstond om te luisteren en te kijken, liep hij zonder wat te zeggen voorbij en keek ik lange tijd naar zijn rug wanneer ik verder liep. Totdat hij ergens stil stond om wat te noteren in een schrift en ik hem passeerde. Waarschijnlijk kon hij het niet uitstaan dat ik in gesprek was met Arna. Arna was onlangs op televisie. Een jonge architecte met een idealistische kijk op haar vak. Haar architectuur wil inclusief zijn, verbindend, de verschillen tussen mensen overstijgend en rekening houden met de geschiedenis van de plek waar gebouwd gaat worden. Natuurlijk heeft dat alles te maken met haar oorlogservaringen als kind in Mostar. Ze had ogenblikkelijk mijn sympathie. Ik zag vooral ook een mooie jonge vrouw. Tash mengde zich in het gesprek – Tash is een afkorting van Natasha –. Ik moet me ooit geabonneerd hebben op haar youtube kanaal, want afgelopen vrijdag doemde er ineens een registratie van één van haar liveconcerten op. Ik was meteen gefascineerd door haar en haar muziek en vooral, dat ze als een one-woman-band op het podium stond, steeds wisselend van instrument. Zoals zo vaak met muziek is het moeilijk om precies vast te leggen wat me nu zo fascineerde. Haar muzikaliteit? Haar timing? Het plezier van het optreden? – Ik ben van mening dat ik kan horen wanneer iemand met plezier muziek maakt en niet alleen professioneel veinst met plezier muziek te maken –. Alles klonk zo sprankelend, ik bleef er maar naar luisteren. Of kwam het door haar prachtige blauwe ogen dat ik zo onder de indruk was. Iets in die ogen had ik eerder gezien. Ze leek in niets op Arna, maar ik kon minstens zo verliefd op haar worden. Het bewijst maar weer dat ik niet val voor blond of donker, lange of korte benen, grote of kleine borsten of wat mannen altijd maar aandragen als het ze over het uiterlijk van vrouwen hebben, maar dat het uiteindelijk de uitstraling is, een manier van kijken, van bewegen, van poëzie. Misschien is het hun zelfbewustzijn waar ik me aan laaf.

Niet vergeten dat het de hormonen zijn en niet het verstand of het gevoel waar mensen naar luisteren.

1777 | 31.5.2020

7

Mooi voor beeldhouwers die gedachte die aan Michelangelo wordt toegeschreven dat alleen het overtollige materiaal weggehaald behoeft te worden om het reeds aanwezige beeld in het marmer zichtbaar te maken, maar hoeveel tekst moet een schrijver weghalen om het verhaal tevoorschijn te laten komen?

* * *

Zouden introverte mensen niet eenvoudigweg graag een relatie aan willen gaan met een extraverte partner omdat deze dan een buffer naar de wereld kan zijn? En is het dan mogelijk dat het bij een introverte vrouw goed gaat, omdat van oudsher een bescheiden, introverte vrouw werd beschouwd als deugdzaam? Terwijl als de man introvert is, dat dit dan een probleem is, omdat van mannen wordt verwacht dat ze energiek en krachtig zijn, dat ze alles maar regelen en oplossen? Gelukkig is er in dit verband aan de oppervlakte veel veranderd, maar het zou me niet verbazen dat de vooroordelen op een dieper niveau nog steeds van invloed zijn.

* * *

De minister-president vindt dat we een samenleving met volwassenen zijn, maar waarom gedragen vele volwassenen zich dan niet zo? En maar liberaal hameren op onze eigen verantwoordelijkheid. Hoe kun je van een samenleving verwachten zich solidair te gedragen, als de minister-president zelf zich niet solidair gedraagd, zeker niet op internationaal niveau? Als iets me de afgelopen maanden eens te meer duidelijk geworden is, is dat vele volwassenen zich zeer verwend gedragen. Vrijheid! Je zou bijna gaan eisen dat mensen eerst een examen over vrijheid moeten afleggen voordat ze van vrijheid mogen genieten. Het besef dat je pas echt vrij kunt zijn als je je vrijheid kunt beperken, omdat jouw vrijheid niet ten koste mag gaan van de vrijheid van anderen! Als dat besef er niet is, dan kantelt vrijheid in onvrijheid!

* * *

En maar klagen en emmeren dat ze niet als vanzelfsprekend op een terrasje een biertje kunnen drinken! Dat er mensen zijn die het zitten op een terrasje met een biertje als een doel beschouwen! Onbegrijpelijk! Een beetje op een wankel stoeltje zitten aan een wankel tafeltje met een veel te duur drankje! En dan dat idiote bewierroken van een glas bier! Get a life!

* * *

We beseffen vaak de waarde van het moment pas als het een herinnering geworden is.

1784 | 20.8.2020

8

De mannen tilden hem met vereende kracht mijn appartement uit. Misschien had ik nog een foto van hem moeten maken, want na vierentwintig jaar trouwe dienst zomaar ineens vervangen te worden door een jonger en zuiniger model, dat was eigenlijk ook wel treurig. Had hij niet al mijn kinderen zien opgroeien, van rompertje tot volwassen overhemd? Nu liet ik hem zomaar afvoeren en ik wist dat hij elders uitelkaar gehaald zou worden, zodat zijn onderdelen gerecycled konden worden. Hij gooide zijn hele gewicht in de strijd, de mannen hadden moeite om hem de deur uit te krijgen. Even kon hij een blik werpen op zijn vervanger, de nieuwe generatie. Dag wasmachine, bedankt voor al je wasprogramma's, je spoelgangen, je centrifuges. Je tijd zit er op, ik zal je deur en wasmiddellade niet meer openen.

* * *

Er wordt op het raam geklopt.

'Dag meneer, mag ik even in uw meterkast kijken?'
'Natuurlijk'.

Ik zie dat hij naar de bedrading voor de nieuwe buitenlamp kijkt, hij is snel klaar.

Nog geen half uur later wordt er weer op mijn raam geklopt.

'Dag meneer, ik ben van de KPN, mag ik even in uw meterkast kijken.'
'Natuurlijk. U komt naar de aansluiting voor een eventuele glasvezelkabel kijken?'
'Ja'.

Terwijl ik aan het thuiswerken ben hoor ik vanuit de keuken: 'ik ben klaar hoor meneer, maar ik kom straks nog een keertje langs' en inderdaad, even later staat hij met een karretje vol zwarte gereedschapskisten voor mijn deur.

'Zo, kom je logeren?'
'Haha, nee, maar mag ik even in uw meterkast kijken?'

Dat 'even' begint zijn betekenis te verliezen.

Midden in een online bespreking hoor ik vanuit de keuken: 'ik ben klaar hoor meneer, waarschijnlijk komen wij morgen nog een keer'.

De volgende dag staat hij weer voor de deur met de zwarte gereedschapskisten, al staat er ditmaal een gele bovenop.

'Zou je niet beter een abonnement nemen op mijn meterkast?'
'Haha, nee, maar mag ik even in uw meterkast kijken?'
'Jazeker, je weet 'm ondertussen te vinden. Maar mag ik wat vragen?'
'Natuurlijk.'
'Nergens om hoor, maar ik ben toch nieuwsgierig, waarom doen jullie niet alles in één bezoek?'
'We waren gisteren een gereedschapskist vergeten' en hij wijst naar de gele.
'Aha, dus daarom is het geel, zodat jullie hem niet zullen vergeten.' Een pijnlijk lachje.

Een uur later, de KPN-meneer is nu toch echt klaar, wordt er weer op mijn raam geklopt.

'Laat me eens raden, u wilt even in mijn meterkast kijken?'
'Nee, ik kom kijken of uw warmtepomp goed werkt.'

1792 | 6.12.2020

9

Altijd lastig wanneer er iemand dood gaat die bij het grote publiek zeer geliefd was, terwijl ik de man niet kon uitstaan. Hij had een toontje in zijn stem dat mij deed schakelen naar een andere zender als hij in beeld kwam. Er zat een venijnig dedain in zijn stem, iets zeurderigs ook en een ieder die anders dacht kon op zijn spot rekenen. Wellicht had hij zijn onsympathieke kant nodig om succesvol te zijn en hij heeft zeker zijn verdiensten gehad. Hij had oog voor rechtvaardigheid en wist misdaadzaken op te lossen waar anderen te vroeg waren gestopt. Velen zijn hem dankbaar, vinden hem een held. Maar het lukt me niet om hem posthuum aardig te gaan vinden, nog steeds ontwijk ik de berichtgeving over hem op televisie. Cynisch om door een misdaad om het leven te komen als misdaadverslaggever.

* * *

Ik begrijp vrouwen niet. Ik begrijp mannen ook niet. Wellicht begrijp ik mensen eenvoudigweg niet en mezelf nog wel het minste van iedereen.

* * *

Er zijn zaken die ik wellicht nooit zal begrijpen. Zoals het Eurovisie Liedjesfestival. Waarom mensen zo massaal vallen voor dit festival is me een raadsel, helemaal als ik de liedjes beluister. Wat er zo uitzonderlijk aan deze liederen is ontgaat me ten enen male. Honderd in een dozijn, geen groot verschil met wat ik al eens in mijn leven gehoord heb. Is het misschien daarom dat de muzikale magerte overspoelt dient de worden door een gigantisch visuele show? Is dat nodig omdat anders elke liedje genadeloos door de mand valt wanneer het in alle rust, beschenen door twee eenvoudige spotlights, centraal komt te staan op een verder leeg podium? En dan de heiligverklaring van Duncan Laurence … Vreemd, uitermate vreemd.

1822 | 25.10.2021

10

Niet elke vraag heeft een antwoord (nodig). Antwoorden hebben evenmin altijd een vraag. Reageren hoeft niet altijd, het gaat erom hoe en wanneer we onze gedachten uiten.

In een tijd waarin mensen zoveel kunstmatige geluiden produceren is het een kunst om de stilte weer te vinden. Waardeerden mensen stilte maar meer, maar het heeft alle schijn dat tegenwoordig stilte slechts geleerd kan worden.

Uiteindelijk vecht je je eigen gevecht. Mensen kunnen je steunen, mensen kunnen je aandacht geven, maar altijd vanuit de zijlijn. Ik lever slag met mijn eigen schaduw, weg van alles. Het is een schaduw die ieder mens heeft, die niemand dient te tonen, maar toch een wezenlijk onderdeel is van wie iemand is. Daarom zien we maar heel zelden iemand zoals hij of zij werkelijk is. Een groot deel van mezelf en de ander blijft stil in het duister gehuld. Misschien zijn mensen daarom zo huiverig voor stilte.

Soms is stilte het enige juiste antwoord op de vraag die niet gesteld maar wel gedacht werd.

Spreek alleen als het de stilte verbetert. Zeg niets waar je niet volledig achter kunt staan. Dan zou ik net zo goed een gelofte van stilte kunnen afleggen. Ik moet onthouden dat zwijgen ook een mogelijkheid is. Het gaat er dan niet om dat je conflicten wilt vermijden, het gaat erom dat ervaringen je geleerd hebben, dat je je gedachten soms beter bij jezelf kunt houden, in je eigen schaduwrijke duister.

* * *

Ik begrijp dat een literaire prijs voor schrijvers belangrijk kan zijn. De erkenning en vaak ook een bron van inkomsten. Gisteravond besloot ik eens naar de uitreiking van de Libris Literatuur Prijs te kijken, maar ik vond het een gênante vertoning. Het hele idee dat er 'beste boek van' een jaar zou kunnen zijn is ronduit belachelijk. Literatuur is geen sport en het hele idee dat een jury zou kunnen bepalen wat dan het beste boek is, daarmee maken de leden van de jury zichzelf bij voorbaat ongeloofwaardig. Het is natuurlijk gemakkelijk om te zeggen omdat ik geen schrijver ben, maar ik zou zo'n prijs weigeren. Ik zou meer belang hechten aan het enthousiasme van een lezer, al was het er maar één, dan aan dit absurde circus. Vanaf nu negeer ik dit gedoe weer, al gun ik Mariken Heitman natuurlijk alle erkenning.

* * *

Dat mensen eeuwenlang - en nog steeds - geloven dat hun gedrag bepaalt waar je na je dood terecht komt (hemel of hel), dat er mensen zijn die geloven dat ons lot voorbeschikt is en dat we afhankelijk zijn van de genade … waarom zouden we ons dan verbazen dat er mensen zijn die in complotten geloven? Teveel verlichting maakt net zo blind als duisternis.

* * *

Het probleem dat ik wel aan het schrijven van teksten begin, maar algauw mijn belangstelling verlies. Dan kijken ze me aan met een blik van 'je wilt mij helemaal niet schrijven, je wilt een andere schrijven, maar je durft niet'. Toegegeven, ook als schrijver ben ik een lafaard.

1886 | 24.5.2022

11

Maar er zijn soms problemen die je niet overnight oplost, zei de minister-president in het interview. Klopt, dacht ik, jíj bent zo'n probleem.

* * *

Ze vroeg aan mevrouw Palmen hoeveel uur per dag zij las. Mevrouw Palmen dacht na en antwoordde dat het vermoedelijk zo'n vier of vijf uur per dag zal zijn. Het deed me denken aan de vraag aan de sporter hoeveel uren hij traint, aan de musicus hoeveel uur hij oefent op zijn instrument. Schijnbaar vindt men de lengte van een activiteit belangrijk. Ik leef in een wereld waar kwantiteit boven kwaliteit gaat, een wereld waarin nog vaak gedacht wordt dat kwantiteit een voorwaarde is voor kwaliteit. Een onuitroeibare vergissing. Wat maakt het uit hoeveel uur mevrouw Palmen leest. Ze leest, daar gaat het om. En misschien zelfs dat niet.

* * *

Ze had een prijs gekregen, topvrouw van het jaar of zoiets. Een tafelgenoot, een man, vraagt of ze kinderen heeft. De vraag die alleen aan vrouwen gesteld wordt. Nu vraag ik me af of het erg is dat die vraag alleen aan vrouwen wordt gesteld en daarom dus niet aan vrouwen gesteld zou moeten worden of dat het erg is dat deze vraag niet eveneens ook aan mannen wordt gesteld.

* * *

Is het stelen van land in Oekraïne door Rusland vergelijkbaar met het stelen van land door Israël in Palestijns gebied? Is Israël niet gestolen land. En de Verenigde Staten. En … Is bezit sowieso niet diefstal?

* * *

Dierendag. Wanneer een roofdier een prooi vangt vinden we dat misschien zielig, maar ja, zo is de natuur hè, het is het aard van het beestje. Dieren mogen handelen naar hun aard, totdat ze de mens overlast bezorgen. De zoemende mug, de wolf die een schaap pakt, bevers die schade toebrengen aan waterkeringen. Niet zelden bestrijden we dan de overlast met het doden van het dier. Laten we eens een oplossing verzinnen voor het dier dat de meeste overlast veroorzaakt: de mens.

* * *

Als zelfvertrouwen gelijk wordt gesteld aan een weten dat geen twijfel meer kent, dan heb ik liever geen zelfvertrouwen.

1909 | 9.10.2022